Giáo án Ngữ văn lớp 9 - Tiết 37 đến tiết 40

Tuaàn : 09 Ngaøy daïy : 12/10/2009
Tieát : 37,38,39,40
TÌM HIEÅU VEÀ VAÊN BAÛN
I. MUÏC TIEÂU : 
- Giuùp hoïc sinh naém ñöôïc caùc hình thöùc, tính chaát, chuû ñeà vaø caùch xaây döïng ñoaïn vaên trong vaên baûn.
- Reøn luyeän kó naêng vieát ñoaïn vaên, taïo laäp vaên baûn. 
I. NOÄI DUNG : 
I.Một vài điều cần biết về văn bản.
1.Văn bản là gì ?
Văn bản là các tác phẩm văn học và văn kiện ghi bằng giấy tờ. Có văn bản hẳn hoi
 ( “Từ điển Hán Việt”-Phan Văn Các)
VD:
-Bài ca dao “Công cha như núi Thái Sơn”, tập thơ “Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi, “Thương nhớ mười hai” của Vũ Bằng, bài thơ “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh.là những văn bản văn chương.
-“Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi, “Tuyên ngôn độc lập”của Bác Hồlà những văn kiện có ý nghĩa lịch sử trọng đại.
-Một bài văn của học sinh viết trên lớp , hoặc trong phòng thi , một bài thơ ngắn, một truyện vui của các em đăng trên tờ báo của lớp mình cũng được xem là một văn bản.
2.Tính chất của văn bản.
Văn bản là một thể thống nhất trọn vẹn về nội dung ý nghĩa, hoàn chỉnh về hình thức.
Vd: bài ca dao:
Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”
Bài ca dao này rất thân thuộc với mỗi con người Việt Nam. Hai câu đàu ca ngợi công cha nghĩa mẹ vô cùng to lớn qua sự so sánh “Như núi Thái Sơn”, “Như nước trong nguồn chảy ra”. Hai câu cuối nói về đạo làm con phải “Một lòng thờ mẹ kính cha”, săn sóc phụng dưỡng cha mẹ. Đạo làm con phải lấy chữ hiếu làm đầu. đó là nội dung ý nghĩa vừa thống nhất, vừa trọn vẹn.
Bài ca dao này về hình thức lại hoàn chỉnh. Nó được viết theo thể thơ lục bát, gồm có 4 câu, 28 chữ. Vừa có vần chân, vừa có vần lưng (Sơn-nguồn/ ra-cha-là) lại có cách ví von, so sánh cụ thể, hình tượng. Nó là một viên ngọc quý trong ca da Việt Nam.
3.Chủ đề.
Văn bản phải có chủ đề. đọc văn bản phải tìm được chủ đề.
Chủ đề là gì?
-Nói một cách ngắn gọn, chủ đề là vấn đề chủ yếu được nêu trong văn bản.
-“Cuộc chia tay của nnhững con búp bê” nêu lên sự đau buồn, mất mát của những đứa con thơ khi cha mẹ bỏ nhau: Tình thương anh em trong bi kịch gia đinh.
-Baì thơ chữ Hán “Thiên trường vãn vọng” tả cảnh đẹp buổi chiều ở phủ Thiên Trường, đời Trần, qua đó ca ngợi cảnh quê hương đất nước yên vui, thanh bình, nói lên niềm vui sướng, tự hào và tình yêu thiên nhiên cuả nhà vua –thi sĩ.
4.Chuyện với chủ đề.
Không được lầm lẫn giữa chuyện với chủ đề
Vd. “buổi học cuối cùng” của Đô-đê
Tác giả kể chuyện gì? –Em bé Phăng kể lại chuyện buổi dạy cuối cùng của thầy Ha-men ở vùng An-dát của nước Pháp bị Đức chiếm đóng.
Chủ đề của chuyện là gì? –Nỗi đau của nhân dân dưới ách thống trị của ngoại bang; biết yêu tiếng mẹ đẻ là yêu nước; biết giữ lấy tiếng nói của dân tộc mình là nắm được chìa khoá để giải phóng, để dành lại tự do.
-Vậy “Chuyện” và “chủ đề” của chuyện “Lão Hạc” là gì? Tác phẩm “cô bé bán diêm là gì” ?
5.Đại ý.
Đại ý là gì ?-Đại ý là ý lớn trong một đoạn thơ, một tình tiết, một đoạn, một phần của truyện. Một đoạn thơ, một tình tiết, một đoạn, một phần của truyện thì chưa hình thành được chủ đề. Cần phân biệt đại ý với chủ đề. Trong cuốn “Ngữ văn8” có rất nhiều đoạn trích.
Vd: Bài thơ “Qua Đèo Ngang” của bà Huyên Thanh Quan.
-6 câu thơ đầu, đại ý là tả cảnh Đèo Ngang lúc bóng xế tà.
-4 câu thơ cuối : Nỗi buồn cô đơn của nữ sĩ (đại ý)
->Chủ đề: Tâm trạng buồn, cô đơn của li khách bước tới Đèo Ngang trong ngày tàn.
6.Đa chủ đề.
Một tác phẩm chỉ có thể chỉ có một chủ đề. Một tác phẩm cũng có thể có nhiều chủ đề. (Đa chủ đề)
Vd.Bài thơ “Ngắm trăng” (Vọng nguyệt) rút trong tập “Nhật kí trong tù” có chủ đề: Tình yêu trăng (thiên nhiên) và phong thái ung dung tự tại của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đầy.
*“Nhật kí trong tù” là một tập thơ đa chủ đề:
+Những khổ cực đày đoạ của thân tù.
+ý chí kiên cường, bất khuất, lạc quan.
+Lòng khao khát tự do
+Lòng yêu nước
+Lòng thương người
+Tình yêu thiên nhiên
+Phong thái ung dung, tự tại
->Đó là những phẩm chất cao đẹp của người chiến sĩ cách mạng vĩ đại.
+Hiện thực nhà tù tăm tối, vô nhân đạo
*Những bộ tiểu thuyết đồ sộ hàng nghìn trang như “Tam quốc chí”, “Tây du kí” “thuỷ hử”, “Chiến tranh và hoà bình”đều có đa chủ đề là một điều dễ hiểu, nhưng có những tác phẩm có quy mô nhỏ cũng có thể óc nhiều chủ đề. Bài thơ “Bánh trôi nước” là một cí dụ . có các chủ đề sau:
+Tự hào về một loại bánh ngon của dân tộc.
+Ca ngợi phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam (nhan sắc , thuỷ chung)
+Cảm thông với thân phận, số phận của người phụ nữ trong xã hội cũ.
*Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến có người chỉ bảo có một chủ đề :Tình bạn cố tri chân thành, chung thuỷ. Có người lại cho răng có 2 chủ đề. Một là tình bạn đẹp, chân thành, chung thuỷ. Hai là cuộc đời thanh bạch của một nhà Nho. ý kiến của em như thế nào?
7.Tính thống nhất của chủ đề.
Nếu các câu thơ, đoạn thơ, đoạn văn, các tình tiếtlà xương thịt của tác phẩm, thì chủ đề là linh hồn của bài thơ, của truyện. Nếu không nắm được toàn bộ các chi tiết của văn bản thì khó hình dung được chủ đề, tính tư tưởng của tác phẩm. Các chi tiết, bộ phận của tác phẩm liên kết chặt chẽ với nhau tạo thành chủ đề. Tựa như nền, móng, cột, kèo, xà, tường, nóc, ngói, tranhhợp thành mới ra cái nhà (Cái nhà ngày xưa)
Tính thống nhất của chủ đề là sự liên kết chặt chẽ, sự hoà hợp gắn bó của các bộ phận tác phẩm như nhan đề, lời đề từ (nếu có), từ ngữ, hình tượngk, giọng điệu (thơ), cốt truyện, nhân vật, diễn biến, câu trữ tình ngoại đề (nếu có)- Tạo thành một chỉnh thể. Sự thừa, thiếu trong tác phẩm là hiện tượng biểu lộ sự non yếu của tác giả đã phá vỡ tính thống nhất của chủ đề.
Những truyện ngắn dở,, những bài thơ đở thường thừa chi tiết, thừa câu, thừa đoạn, hoặc khấp khểnh, điều đó phản ánh một sự non kém về tay nghề.
Truyện ngắn “Cuộc chia tay của những con búp bê” của Khánh Hoài, từ nhan đề đến cốt truyện, các tình tiết đều mang tính liên kết khá chặt chẽ:
-Thuỷ và Thành đau khổ khóc suốt đêm
-Sáng sớm Thành đau buồn đi ra vườn ngồi một mình, thì em gái theo ra.
-Hai anh em chia đồ chơi
-Thành dẫn Thuỷ về trường cũ, chào giã biệt cô giáo Tâm và các bạn lớp 4b
-Trước lúc lên xe Thuỷ để lại cho anh trai cả hai con búp bêThành nhìn theo bóng dáng em gái rồi khóc.
->Qua đó có thể rút ra chủ đề của truyện:
-Sự đau khổ của tuổi thơ trước bi kịch của gia đình (cha mẹ bỏ nhau)
-Tình yêu thương của anh em , bè bạn trong bi kịch gia đình.
II.Xây dựng đoạn văn trong văn bản:
1.Đoạn văn là gì?
Một văn bản có nhiều đoạn văn hợp thành. Vậy đoạn văn là phần văn bản. đoạn văn chỉ có một câu văn hoặc do một số câu văn tạo thành. đoạn văn biểu đạt một ý tương đối trọn vẹn của văn bản. Về hình thức, chữ đầu đoạn văn phải viết hoa lùi đầu dòng (khoảng 1cm) tính từ lề. Kết thúc đoạn văn bằng dấu chấm xuống dòng
Ngoại trừ tục ngữ (Văn bản ngắn nhất), còn tất cả các loại văn bản đều gồm có một số câu và đoạn văn. Câu văn , đoạn văn là những tế bào gắn bó hữu cơ trong cơ thể văn bản. Chưa biết đặt câu (đúng, hay) chưa biết dựng đoạn (Hợp lí, đúng quy cách) thì khó mà hình thành được văn bản. Đoạn diễn dịch, đoạn quy nạp, đoạn song hành, đoạn móc xíchphải trở thành kĩ năng lúc nói và viết, và biết cách phối hợp vận dụng, biến hoá.
Vd(a):
Tình thương của Bác Hồ mênh mông. Yêu nước, thương nhà, thương đồng bào chiến sĩ, thương các cháu nhi đồng gần xa. Tết kháng chiến đầu tiên( Đầu năm 1947), Bác gửi thư cho các chiến sĩ Quyết tử quân đang đánh nhauvới giặc Pháp trong lòng Hà Nội: “Các em ăn tết thế nào? Vui vẻ lắm chứ? Tôi và nhân viện chính phủ vì nhớ đến các em nên cũng không ai nỡ ăn tết”. Mùa đông, Bác gửi áo ấm cho các chiến sĩ. Năm học nào ,ngày khai giảng, Bác Hồ cũng gửi thư cho học sinh trên mọi miền đất nước, khuyên các cháu chăm học, chăm làm, ngoan ngoãnTrung thu đến, Bác gửi các cháu nhiều cái hôn:
“Trung thu trăng sáng như gương,
Bác Hồ ngắm cảnh nhớ thương nhi đồng”.
Với Bác Hồ thì “Miền Nam là Thành đồng Tổ quốc”, là “máu của máu Việt Nam, thịt của thịt Việt Nam” Trong những năm dài đất nước bị quân thù chia cắt, Bác nhớ Miền Nam khôn nguôi. Bác nói: “Miền Nam luôn luôn trong trái tim tôi”.
Vd(b)
“Chúng ta tự hào có nhiều cụ ông cụ bà, 70, 80 tuổi vẫn hăng hái học tập và lao động”, lập ra những “bạch hầu quân”, trồng cây gây rừng, đôn đốc phong trào Bình dân học vụ và vận động vệ sinh phòng bệnh.
Phụ nữ ta có thành tích lớn trong sản xuất nông nghiệp và công nghiệp; có nhiều anh hùng, chiến sĩ thi đua , đội trưởng sản xuất trong các nhà máy, chủ nhiệm hợp tác xã, đội trưởng dân quân, bác sĩ, giáo viênrất giỏi.
Thanh niên ta tích cực xung phong cố gắng làm tròn nhiệm vụ đầu tầu trong mọi hoạt động kinh tế, văn hoá, quốc phòng, thực hiện khẩu hiệu “Đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên”
Các cháu nhi đồng ta rất ngoan, chăm học, chăm làm; Nhiều cháu đã dũng cảm cứu bạn trong cơn nguy hiểm, nhiều cháu thật thà đem trả của rơi, thương yêu giúp đỡ nhau và thi đua “làm nghìn việc tốt”
( Trích “Báo cáo tại hội nghị chính trị đặc biệt”
Hà Nội 11.4.1964-Hồ Chí Minh)
Vd (c)
“Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước, thương nòi của ta. Chúng tắm những cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc đư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để nòi giống ta suy nhược”
(Trích “Tuyên ngôn độc lập”-Hồ chí Minh)
->Năm đoạn văn trên đây trích trong bản “tuyên ngôn độc lập”2.9.1945. Mỗi một đoạn văn ghi lại một tội ác vô cùng dã man của thực dân Pháp. Qua 5 đoạn văn này, chủ tịch Hồ Chí Minh đã căm thù nlên án 5 tội ác ghê tởm về chính trị của thực dân Pháp đối với nhân dân ta trong suốt 80 năm trời. Lí lẽ và dẫn chứng rất đanh thép, hùng hồn.
2.Câu chủ đề của đoạn văn.
Câu chủ đề của đoạn văn còn gọi là câu chốt của đoạn văn.
Câu chủ đề mang nội dung kháI quát lời lẽ ngắn gọn, thường đủ hai thành phần chính C-V; nó có thể đứng đầu đoạn văn (Đoạn diễn dịch) cuáng có thể đứng cuối đoạn văn (đoạn quy nạp)
Vd:
*“Đảng ta vĩ đại thật. Trong lịch sử ta có ghi chuyện vị anh hùng dân tộc là Thánh Gióng đã dùng gốc tre đánh đuổi giặc ngoại xâm. Trong những ngày đầu kháng chiến, Đảng ta đã lãnh đạo hàng nghìn, hàng vạn anh hùng noi ggương Thánh Gióng dùng gậy tầm vông đánh thực dân Pháp”
(Hồ Chí Minh)
*Cách mạng tháng Tám thành công mở ra một kỉ nguyên mới độc lập, tự do của dân tộc. Tuổi trẻ Việt Nam được cắp sách tới trường, được hưởng thụ một nền độc lập hoàn toàn tự do. Một chân trời mới tươi sáng bao la rộng mở trước tầm mắt thanh thiếu niên nhi đồng. Học không phải để làm quan. Học để làm n ... a.Bông sầu đâu trộn gỏi Bông điên điển so với các loại bông kia có thể gọi là loại hoa đa dụng.”
 “ Một chòm bông điên điển rực vàng, lao xao trong gió quanh bờ ao nuôi cá, ta đâu nỡ lẳng lặng đi qua. Cái màu vàng quyến luyến kia cứ âm thầm cầm chân ta lại. Những ai sinh trưởng chốn đồng quê kênh rạch, hẳn khó quên chiếc xuồng be, cái lồng đèn nhỏ và cô thôn nữ cắm cúi hái bông điên điển trong màn đêm nhạt nhòa trước rạng đông.Và những chiếc xuồng chở những thúng bông điên điển vàng tươi hối hả bơi nhanh ra chợ làng, chợ huyện. Bông điên điển phải ra đến chợ trước lúc mặt trời lên. Bởi lẽ nắng lên bông nở, sắc vàng phai và vị ngọt của bông điên điển nhạt rồi. Hình như cái duyên, cái sắc của cô thôn nữ cũng thắm nhất lúc sương sớm chưa tan?”.
3./ Phát hiện và sửa lỗi diễn đạt trong những trường hợp sau:
Qua bài thơ đã để lại cho em những ấn tượng thật là sâu sắc!
Nam Cao là một tác giả nổi tiếng trên thi đàn Việt Nam.
Không những học giỏi mà nhà Ba còn rất nghèo.
Nằm bên một dòng sông êm đềm, ngôi nhà cao tầng thật đơn sơ và thơ mộng.
Trời mưa nhưng đường rất lầy lội.
Lúc đó, tôi nhìn thấy vẻ mặt của cô thật là rạng rỡ. Khiến cho tôi cảm thấy rất vui.
Bạn ấy luôn nói đùa khi người khác đang nói chuyện.
C. RUÙT KINH NGHIEÄM : 
Tuaàn : 08 Ngaøy daïy : 7/10/2009
Tieát : 29,30
KHAÉC PHUÏC LOÃI DUØNG TÖØ TRONG TAÄP LAØM VAÊN
A. MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC:
Phaùt hieän ra töø dung sai trong baøi vieát cuûa mình hoaëc cuûa ngöôøi khaùc.
Hieåu ñöôïc duøng töø chính xaùc vaø hay seõ ñem laïi hieäu quaû giao tieáp cao. Töø ñoù coù yù thöùc thaän troïng khi duøng töø ñaët caâu trong vaên baûn.
Cung caáp cho HS moät voán töø khoâng nhoû thoâng qua caùc baøi taäp traéc nghieäm; söûa loãi duøng töø qua baøi vieát cuûa HS ñoøng thôøi cuûng coá kieán thöùc ñaõ hoïc ôû lôùp 6,7 vaø bieát vaän duïng vaøo baøi taäp laøm vaên.
B. NOÄI DUNG: 
I. DUØNG TÖØ ÑUÙNG: Duøng töø ñuùng la duøng töø ñuùng aâm vaø ñuùng nghóa.
1. Töø laø gì : 
Töø laø ñôn vò ngöõ phaùp nhoû nhaát, coù yù nghóa hoaøn chænh vaø caáu taïo oån ñònh, ñöôïc ngöôøi noùi ngöôøi vieát duøng ñeå ñaët caâu. vì vaäy, noùi ñeán vieäc reøn luyeän kó naêng noùi vaø vieát, tröôùc heát phaûi noùi ñeán ngeä thuaät duøng töø ñuùng vaø hay.
1. Duøng töø ñuùng aâm: 
	Muoán duøng töø ñuùng aâm thì ta phaûi bieát caùch phaùt aâm chuaån.
VD: Ñuùng aâm:	Khoâng ñuùng aâm
 	 Bieåu ngöõ 	Bieån ngöõ
 	Caûm khaùi	Caûm khoaùi
 	Caâu keát	Caáu keát
 	 Khuynh dieäp	Khinh dieäp 
Baïc meänh	Baïc maïng
Chung cö	Chuùng cö
Ñaïi baøng 	Ñaïi baèng
Phieâu baït 	Phieâu baïc
Trong thöïc teá toàn taïi hai caùch phaùt aâm maø ta chöa theå caên cöù vaøi töø nguyeân hoaëc quaàn chuùng ñeå xaùc ñònh moät aâm chuaån, ta chaáp thuaän caû hai caùch phaùt aâm aáy. Tình traïng naøy, ngoân ngöõ hoïc goïi laø löôõng khaû.
VD: 	chuaån 	khoâng chuaån
Coäng hoaø	Coïng hoaø
Saùt nhaäp	Saùp nhaäp
Söù meänh	Söù maïng
Thöôïng taàng	 Thöôïng taèng
2. Duøng töø ñuùng nghóa.
Chuùng ta caàn thöôøng xuyeân tra töø ñieån, khoâng neân ñoaùn moø.
VD: ñoïc vaên teá nghóa só Caàn Giuoäc cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu ta gaëp töø “boøng bong” trong caâu ( Böõa thaáy boøng bong che traéng loáp, muoán tôùi aên gan). Tra Ñaïi Nam quoác aâm töï vò cuûa Huyønh Tònh Cuûa (XB 1985) ta seõù hieåu “boøng bong” laø “vaûi”, hoaêïc ñeäm buoàm may thaønh moät böùc keùo leân maø che naéng, thöông duøng theo ghe thuyeàn”.
- Hieåu nghóa cuûa töø ngöõ coøn lô mô, chöa chính xaùc.
VD: Töø “Hoang vu” laø coû raäm moïc ñaày ( vu laø coû). Vì vaäy ngöôøi ta noùi “ sa maïc hoang vaéng” chöù khoâng noùi “ sa maïc hoang vu”.
VD: Töø “ Quy tieân” nghóa laø cheát. “Quy” laø veà, nhöng tieân laø gì? Coù ngöôøi cho raèng “ tieân” laø “tröôùc” roài töôûng ñeán töø gheùp “ toå tieân” vaø cho raèng “quy tieân” laø veà vôùi toå tieân. Nhö vaäy moät em beù cheát cuõng coù nghóa laø “quy tieân” sao? Thöïc ra “tieân” trong quy tieân laø “ ngöôøi ôû treân nuùi”. Vaäy “quy tieân” laø “veà coõi tieân”. Chính vì vaäy ngöôøi ta duøng töø naøy ñeå noùi ñeán caùi cheát nheï nhaøng, thanh thoaùt cuûa nhöõng cuï oâng, cuï baø ñaõ coù tuoåi thoï.
- Trong tieáng Vieät coù moät soá töø ñoàng aâm dò nghóa
VD: Tieáng “ Kì” ( Kyø)
Kì Ò laï ( Hieáu kì)
Kì Ò choã nhaø vua ñoùng ñoâ ( Kinh kì)
Kì Ò ngöôøi giaø treân 60 tuoåi ( kì muïc)
Kì Ò laø laù côø ( quoác kì)
Kì Ò laø ñaát vuoâng ngaøn daëm ( Nam kì, trung kì. .)
Kì Ò coù nghóa laø thôøi gian ( kì haïn)
- Trong tieáng Vieät coù nhieàu töø ñoàng nghóa töông ñoái, chuùng ta thöôøng hay laãn loän daãn ñeán söû duïng töø khoâng ñuùng.
 VD: Du coân - Du ñaõng Ò ñeàu chæ ngöôøi khoâng coù ngheà nghieäp laøm aên, sinh soáng löông thieän, chæ bieát aên chôi, quaäy phaù baèng nhöõng haønh ñoäng phi phaùp.
+ Du coân: Coân Ò laø caùi gaäy, töôïng tröng cho söùc maïnh thoâ baïo.
+ Du ñaõng: ñaõng Ò laø soáng phoùng tuùng, khoâng theo khuoân pheùp. “Du ñaõng” Ò laø daân soáng væa heø , soáng lang thang, khoâng chòu söï quaûn lí cuûa chính quyeàn ñòa phöông vaø coâng an khu vöïc+ Nhö vaäy teân “du ñaõng” coù haønh vi quaäy phaù nhö thaèng “du coân”, nhöng “du ñaõng” khoâng coù haønh vi coân ñoà nhö “du coân”.
VD: Thöôøng xuyeân – thöôøng tröïc:
Neáu vieát bieån baøo “ Xe ra vaøo thöôøng tröïc” laø sai.
Neáu giaûi thích “ Xuyeân” coù nghóa laø “ Xuyeân qua” cuõng sai luoân.
Vaäy “Xuyeân” nghóa laø doøng soâng luaân löu, troâi chaûy khoâng ngöøng, coøn “ Tröïc” laø ôû yeân moät choã ñeå laøm vieäc gì ñoù. Vaäy caùi gì thöôøng coù maët maø ôû traïng thaùi ñoäng ta goïi laø “Thöôøng xuyeân”. Coøn caùi gì coù maët maø ôû traïng thaùi tónh ta goïi laø “ Thöôøng tröïc”.
I. DUØNG TÖØ HAY
1. Duøng töø chính xaùc:
Laø duøng töø ñuùng vaø hay.
VD: Nguyeãn Du mieâu taû taâm traïng Thuùc Sinh trong vieäc taåy traàn do Hoaïn Thö baøy ra vôùi muïc ñích laøm khoå tình ñòch vaø laøm nhuïc choàng mình. Thaáy ngöôøi yeâu trôû thaønh döùa ôû vaø ñang bò vôï ñaøy ñoaï, Thuùc Sinh giaû say khoâng muoán uoáng nöõa ñeå chaám döùt thaåm kòch:
“ Sinh caøng naùt ruoät tan hoàn
Cheùn môøi phaûi ngaäm boà hoøn raùo ngay”.
Bieát vaäy neân Hoaïn Thö noåi côn ghen “ voäi theùt con hoa ( teân môùi cuûa Thuyù Kieàu), khuyeân chaøng chaúng ñaëng thì ta cho ñoøn”. Troøng tình huoáng aáy Thuyù Kieàu naâng cheùn röôïu môøi Thuùc Sinh, Thuùc Sinh ñaønh ngaäm ñaéng nuoát cay maø “ raùo ngay”. “ Raùo ngay” chöù khoâng theå “ uoáng ngay” , “heát ngay” hoaëc “ caïn ngay”. Raùo ngay môùi loät taû ñöôïc taâm traïng cuûa Thuùc Sinh nhaùt gan, heøn yeáu, sôï vôï.
VD: Ñoïc “ Lôøi keâu goïi toaøn quoác khaùng chieán” cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, chuùng ta gaëp baøi hoïc sinh ñoäng veà ngheä thuaät duøng töø chính xaùc trong vaên chính luaän. Môû ñaàu söï kieän naøt, Baùc Hoà vieát: “ Chuùng ta muoán hoaø bình, chuùng ta ñaõ nhaân nhöôïng. Nhöng chuùng ta caøng nhaân nhöôïng, thöïc daân Phaùp caøng laán tôùi, vì chuùng quyeát taâm cöôùp nöôùc ta laàn nöõa”.
- Ta “ muoán hoaø bình” chöù khoâng phaûi “ yeâu hoaø bình”, “ mong hoaø bình”; vì “muoán” vöøa dieãn taû nguyeän voïng, vöøa baøy toû yù chí vaø quyeát taâm, raát thích hôïp vôùi khaàu khí cuûa nhaø caùch maïng.
- Ta “ nhaân nhöôïng” maø khoâng “ nhöôïng boä”, vì “nhaân nhöôïng” laø caùch xöû söï hôïp lí, hôïp tình cuûa ngöôøi coù ñaïo ñöùc, coù nhaân nghóa. Coøn “ nhöôïng boä” laø chòu ñeå cho ñoái phöông laán tôùi, vì yeáu theá hay do khoâng kieân quyeát.
- Ñòch “laán tôùi” chöù khoâng phaûi “ tieán tôùi”, vì “tieán tôùi” laø thaùi ñoä chính ñaùng, ñöôøng hoaøng cuûa ngöôøi bieát haønh ñoäng theo lí töôûng, coù muïc ñích. Coøn “laán tôùi” laø haønh vi xaáu xa cuûa keû khoâng coù gì ngoaøi söùc maïnh thoâ baïo, “laán tôùi” laø haønh vi cöôùp nöôùc.
Trong vaên baûn naøy chuùng ta coøn baét gaëp moät caâu noùi thoáng thieát maø quyeát lieät: “ Hôõi ñoàng baøo! Chuùng ta phaûi ñöùng leân!”
“ Phaûi ñöùng leân” khaùc vôùi “ haõy ñöùng leân”. Noùi haõy ñöùng leân laø khuyeân nhuû, laø keâu goïi. Noùi “phaûi ñöùng leân” laø ra leänh chieán ñaáu moät maát moät coùn vôùi giaëc. Giaëc ñaõ doàn ta tôùi chaân töôøng thì ta chæ coøn moät caùch laø ñöùng leân caàm vuõ khí ñeå chieán ñaáu.
Trong tình theá voâ cuøng khaån tröông maø Chuû tòch Hoà Chí Minh vaãn duøng thì giôø caân nhaéc, tính toaùn ñeå söû duïng thì giôø moät caùch chính xaùc nhö vaäy. Leõ naøo chuùng ta laïi duøng töø moät caùch tuyø tieän khi laøm vaên cuùng nhö khi noùi.
2. Duøng töø saùng taïo:
Töø saùng taïo laø goïi teân söï vaät laàn thöù nhaát, baèng caùi nhìn töôi maùt vaø hoàn nhieân nhö treû thô.
Trong thöïc teá nhöõng töø goïi, taû söï vaät söï vieäc ñöôïc chuùng ta duøng ñi duøng laïi nhieàu laàn. Vì vaäy muoán thay ñoåi baèng töø ngöõ khaùc, baèng caùi nhìn söï vaät cuûa ñoâi maét treû thô.
VD: Töø “ ngon” ñöôïc Nguyeãn Gia Thieàu duøng thay cho töø “ ñeïp” trong cung oaùn ngaâm khuùc laø moät ví duï. Ta thöôøng noùi caûnh ñeïp, hoa ñeïp, ngöôøi ñeïp, laïi noùi tình hay yù ñeïp. Trong cung oaùn ngaâm khuùc ñeå dieán taû saéc ñeïp cuûa cung nöõ, Nguyeãn Gia Thieàu vieát:
Ñoaù leâ ngon maét cöûu truøng
Tuy maøy ñieåm nhaït nhöng loøng cuõng xieâu.
Nguyeãn Gia Thieàu noùi “ngon maét”. Soáng trong cung vua phuû chuùa, chöùng kieán caûnh soáng bi thöông cuûa haøng traêm ngöôøi thieáu nöõ maù ñaøo maø baïc phaän, nhaø ngheä só nhieàu loøng nhaân aùi Nguyeãn Gia Thieàu khoâng khoûi sinh taâm oaùn traùch caûnh soâng xa hoa, duïc laïc cuûa ñaáng quaân vöông. Cho neân nhaø thô ñaõ haï moït töø “ ngon” ñeå phôi baøy nhöõng ham muoán vaät chaát thaáp heøn ñang ñöôïc che giaáu ôû ñaèng sau lôùp vaøng son loäng laãy. 
VD: Khi mieâu taû veû ñeïp cuûa Thuyù Vaân vaø Thuyù Kieàu, Nguyeãn Du ñaõ choïn töø ngöõ thích hôïp ñeå mieâu taû ñeå phuø hôïp vôùi soá phaän cuûa töøng nhaân vaät. Trong ñoù coù ñoaïn:
Vaân xem trang trong khac vôøi
......Maây thua nöôùc toùc tuyeát nhöôøng maøu da.
Vôùi caùc töø ngöõ “ trang troïng”, khuoân traêng ñaày ñaën, neùt ngaøi nôû nang”, “ hoa cöôøi ngoïc thoát”, “maây thua”, “ tuyeát nhöôøng” gôïi leân veû ñeïp dieãm phuùc, veû ñeïp ñoan trang. Veû ñeïp ñoù noùi leân cuoäc ñôøi cuûa Thuyù Vaân sung söôùng, haïnh phuùc.
Coøn Thuyù Kieàu Nguyeãn Du vieát:
Kieàu caøng saéc saûo maën maø
.....Hoa ghen thua thaém, lieãu hôøn keùm xanh.
Vôùi caùc töø “ saéc saûo”, “ hoa ghen”, “ lieãu hôøn” noùi leân veû ñeïp saéc saûo, maën maø laøm cho caûnh thieân nhieân trôøi ñaát cuùng phaûi ghen tuoâng, phaãn noä. Veû ñeïp ñoù nhö baùo tröôùc cuoäc ñôøi, soá phaän cuûa naøng Kieàu seõ long ñong, vaát vaû.
Hoaëc khi mieâu taû caùch ngoài cuûa Maõ Giaùm Sinh, Nguyeãn Du vieát:
“ Gheá treân ngoài toùt soã saøng”
Vaäy taïi sao taùc giaû laïi duøng töø “ngoài toùt” chöù khoâng phaûi laø “nhaûy ngoài”, “leo ngoài”, hoaëc “phoùng ngoài” . töø ”toùt” loät taû ñöôïc baûn chaát giaû taïo, xaáu xa, thieáu lòch söï cuûa teân buoân thòt baûn ngöôøi – Maõ Giaùm Sinh.
C. RUÙT KINH NGHIEÄM :