Giáo án tự chon Ngữ Văn 9 - Chủ đề 3: Tư tưởng nhân đạo trong văn học cổ

Chủ đề 3: Tư tưởng nhân đạo trong văn học cổ
A. Mục tiêu cần đạt:
 Giúp HS:
 - Nắm được nội dung tư tưởng nhân đạo trong một số tác phẩm văn học cổ đã được học.
- Giáo dục học sinh tinh thần nhân đạo được thể hiện trong quan hệ giữa người với người.
- Luyện kĩ năng phân tích, nhận xét, đánh giá.
B. ChuÈn bÞ 
C.Tiến trình lên lớp:
A- Bài cũ:
B- Bài mới:
 I/ Tư tưởng nhân đạo là tư tưởng của dân tộc Việt Nam:
 “Thương người như thể thương thân”
Là một nét đẹp truyền thống của con người Việt Nam ta. Trải qua quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước truyền thống tốt đẹp ấy luôn được phát huy và thực hiện tốt. Nét đẹp ấy không chỉ tồn tại trong đời thường mà còn được văn học phản ánh một cách rất cụ thể. Tinh thần nhân đạo trong các tác phẩm văn học được phản ánh nhiều khía cạnh khác nhau, khía cạnh nào cũng chan chứa.
II/ Biểu hiện của nhân đạo:
Lên án tội ác của các thế lực chà đạp lên quyền sống của con người.
Bày tỏ thái độ cảm thông, tình cảm xót trương với những kiếp người bất hạnh.
Ca ngợi những phẩm chất cao đẹp, trong sáng của tâm hồn con người.
Thể hiện ước mơ, khát vọng về một xã hội công bằng, bác ái, tôn trọng phẩm giá và hạnh phúc của con người.
Tất cả những biểu hiện ấy đều nhằm giúp con ngưồihàn thiện hơn, giúp con người trở thành người hơn. Nó giúp níu giữ con người không sa xuống thành thú vật nhưng cũng không muốn biến họ thành những “ông thánh” giả rối và vô duyên.
III- Cảm hứng nhân đạo trong một số tác phẩm văn học cổ: 
Chuyện người con gái Nam Xương:
 Nh©n ®¹o lµ mét trong nh÷ng gi¸ trÞ næi bËt cña “ ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng. Trong t¸c phÈm nµy, NguyÔn D÷ ®· hÕt lêi ca ngîi vÎ ®Ñp cña con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷. §iÒu ®ã biÓu hiÖn râ nhÊt qua vÎ ®Ñp cña Vò N­¬ng. XuÊt th©n tõ tÇng líp b×nh d©n nh­ng ë Vò N­¬ng ®· héi tô ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam theo quan ®iÓm Nho gi¸o (cã ®ñ tam tßng, tø ®øc). Nµng lµ ng­êi phô n÷ thuú mÞ, nÕt na. Víi t­ c¸ch lµ ng­êi con, nµng lµ d©u hiÒn, d©u th¶o: ch¨m sãc mÑ chång, khi èm ®au kh«ng qu¶n thuèc thang, khi mÊt ma chay chu ®¸o, coi mÑ chång nh­ mÑ ®Î cña m×nh. Víi t­ c¸ch lµ ng­êi vî, nµng rÊt mùc dÞu dµng, ®»m th¾m thuû chung. §èi víi con th× nµng rÊt mùc yªu th­¬ng. Qu¶ lµ ng­êi phô n÷ ®Ñp ng­êi tèt nÕt, ®¸ng tr©n träng, ®¸ng quý biÕt bao!
 §Æc biÖt, mét biÓu hiÖn râ nhÊt vÒ c¶m høng nh©n v¨n lµ t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn kh¸t väng cña con ng­êi vÒ h¹nh phóc gia ®×nh, vÒ t×nh yªu ®«i løa. Vò N­¬ng lu«n vun vÐn cho h¹nh phóc gia ®×nh. BiÕt chång hay ghen, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐp. Khi chia tay chång ®i lÝnh, kh«ng mong chång lËp c«ng hiÓn h¸ch ®Ó ®­îc “Ên phong hÇu”, nµng chØ mong chång b×nh yªn trë vÒ.
 Lóc chång ®i xa kh«ng ®Ó ®iÒu tai tiÕng, gi÷ quan hÖ mÑ chång – nµng d©u lu«n thuËn hoµ; Chång trë vÒ nghi ngê v« c¨n cø, nµng cè hµn g¾n, b¶o vÖ h¹nh phóc gia ®×nh cã nguy c¬ tan vì. Lêi thanh minh víi chång khi bÞ nghi oan còg thÓ hiÖn râ kh¸t väng ®ã: “ThiÕp së dÜ n­¬ng tùa vµo chµng v× cã c¸i thó vui nghi gia nghi thÊt”. Khi sèng d­íi thuû cung mÆc dï ®­îc sung s­íng nh­ng lßng vÉn lu«n nghÜ vÒ gia ®×nh. §ã lµ mét kh¸t väng b×nh dÞ vËy mµ d­êng nh­ nã l¹i rÊt xa vêi ®èi víi ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn nh­ vò N­¬ng.
 NguyÔn D÷ kh«ng nh÷ng tr©n träng vÎ ®Ñp cña Vò N­¬ng mµ cßn ®au ®ín tr­íc bi kÞch cuéc ®êi cña nµng. V× sao vËy? v× nµng cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt ®¸ng quý vµ lßng tha thiÕt h¹nh phóc gia ®×nh, tËn tuþ vun ®¾p cho h¹nh phóc ®ã l¹i ch¼ng ®­îc h­ëng h¹nh phóc cho xøng víi sù hi sinh cña nµng. Bao th¸ng ngµy ®»ng ®½ng chê chång, chång vÒ ch­a h­ëng mét ngµy vui, sãng giã ®· næi lªn tõ mét nguyªn cí rÊt vu v¬ (Ng­êi chång chØ dùa vµo c©u nãi ng©y th¬ cña ®øa trÎ ®· kh¨ng kh¨ng kÕt téi vî). TÊm lßng trinh tiÕt cña nµng bÞ nghi ngê. Nµng hÕt mùc van xin chµng nãi râ mäi nguyªn cí ®Ó cëi th¸o mäi nghi vÊn; hµng xãm râ nçi oan cña nµng nªn kªu xin gióp, tÊt c¶ ®Òu v« Ých. §Õn c¶ lêi than khãc xãt xa tét cïng: “Nay ®· b×nh r¬i tr©m g·y, sen rò trong ao, liÔu tµn tr­íc giã, c¸i Ðn l×a ®µn,mµ ng­êi chång vÉn kh«ng ®éng lßng. Con ng­êi ttrong tr¾ng bÞ xóc ph¹m nÆng nÒ, bÞ dËp vïi tµn nhÉn, bÞ ®Èy ®Õn c¸i chÕt oan khuÊt. Bi kÞch ®êi nµng lµ tÊn bi kÞch cho c¸i ®Ñp bÞ chµ ®¹p phò phµng. 
 Nh­ng víi tÊm lßng yªu th­¬ng con ng­êi, t¸c gi¶ kh«ng thÓ ®Ó cho con ng­êi trong s¸ng, cao ®Ñp nh­ Vò N­¬ng chÕt oan khuÊt. V× vËy, «ng ®· t¹o cho c©u chuyÖn mét kÕt côc cã hËu. Vò N­¬ng ®· kh«ng chÕt, hay nãi ®óng h¬n, nµng ®­îc sèng kh¸c b×nh yªn vµ tèt ®Ñp h¬n ë chèn thuû cung. T¸c gi¶ ®· m­în yÕu tè k× ¶o cña thÓ lo¹i truyÒn k×, diÔn t¶ Vò N­¬ng trë vÒ ®Ó ®­îc röa s¹ch nçi oan gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt, víi vÎ ®Ñp cßn léng lÉy h¬n tr­íc. Qua ®ã cã thÓ thÊy râ ­íc m¬ cña ng­êi x­a (còng lµ cña t¸c gi¶) vÒ mét x· héi c«ng b»ng, tèt ®Ñp mµ ë ®ã, con ng­êi sèng vµ ®èi xö víi nhau b»ng lßng nh©n ¸i, ë ®ã nh©n phÈm cña con ng­êi ®­îc t«n träng ®óng møc. Oan th× ph¶i ®­îc gi¶i, ng­êi hiÒn lµnh l­¬ng thiÖn nh­ Vò N­¬ng ph¶i ®­îc h­ëng h¹nh phóc. Nh­ng Vò N­¬ng ®­îc t¸i t¹o kh¸c víi c¸c nµng tiªn siªu thùc : nµng vÉn kh¸t väng h¹nh phóc trÇn thÕ (ngËm ngïi, tiÕc nuèi, chua xãt khi nãi lêi vÜnh biÖt “thiÕp ch¼ng thÓ vÒ víi nh©n gian ®­îc n÷a”. Nh­ng h¹nh phóc vÉn chØ lµ ­íc m¬, hiÖn thùc vÉn qu¸ ®au ®ín . H¹nh phóc gia ®×nh tan vì, kh«ng g× hµn g¾n ®­îc.
 Víi niÒm xãt th­¬ng s©u s¾c ®ã, t¸c gi¶ lªn ¸n nh÷ng thÕ lùc tµn ¸c chµ ®¹p lªn kh¸t väng chÝnh ®¸ng cña con ng­êi. X· héi phong kiÕn víi nh÷ng hñ tôc phi lÝ (träng nam khinh n÷, ®¹o tßng phu,) g©y bao nhiªu bÊt c«ng cho ng­êi phô n÷. HiÖn th©n cña nã lµ nh©n vËt Tr­¬ng Sinh, ng­êi chång ghen tu«ng mï qu¸ng, vò phu. Råi thÕ lùc ®åg tiÒn b¹c ¸c (Tr­¬ng Sinh con nhµ hµo phó, mét lóc bá ra 100 l¹ng vµng ®Ó c­íi Vò N­¬ng). Thêi nµy ®¹o lÝ ®· suy vi, ®ång tiÒn ®· lµm ®en b¹c t×nh nghÜa con ng­êi.
 ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng xøng ®¸ng lµ mét thiªn cæ k× bót cã gi¸ trÞ nh©n v¨n cao ®Ñp.
Truyện Kiều ( Nguyễn Du):
Cảm hứng sáng tạo của Nguyễn Du qua Truyện Kiều là tinh thần nhân đạo cao cả. Giá trị nhân đạo của tác phẩm thể hiện ở một số phương diện sau:
 * Lên án các thế lực xã hội phong kiến chà đạp lên quyền sống, lên nhân phẩm của con người. Đó chính là đồng tiền, là bọn quan lại bất nhân, tàn bạo đã đẩy Kiều rơi vào số phận bi kịch. 
 * Nguyễn Du cảm thương cho số phận bi kịch của con người mà cụ thể là nhân vật Thuý kiều. Ông đau đớn, xót xa trước nỗi khổ của nàng:
 “Đau đớn thay, phận đàn bà
 Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung” 
 * Giá trị nhân đạo, nhân văn của Truyện Kiều còn thể hiện ở chỗ: Tác phẩm đã ca ngợi vẻ đẹp hình thức, phẩm chất và tài năng của con người:
 - Trước hết là ca ngợi vẻ đẹp hình thức: Nguyễn Du đã dành những tình cảm tốt đẹp với những lời văn tuyệt mĩ cho những nhân vật mà ông yêu quý:
 + Tả Thuý Vân:
 “Vân xem trang trọng khác vời
 Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang”
 + Tả Thuý Kiều:
 “Làn thu thuỷ, nét xuân sơn
 Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh”
 + Tả Kim Trọng:
 “ Tuyết in sắc ngựa câu giòn
 Cỏ pha màu áo nhuộm non da trời”
 + Tả Từ Hải:
 “ Râu hùm, hàm én, mày ngài
 Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao”
Qua Truyện Kiều, Nguyễn Du đã ngợi ca vẻ đẹp nhân phẩm của con người:
 + ngợi ca sự hiếu thảo của Kiều: Nàng đã hi sinh mối tình đầu trong sáng, đẹp đẽ để bán mình chuộc cha. Sau này rơi vào chốn lầu xanh, Kiều vẫn luôn nhớ về cha mẹ, lo lắng không biết ai thay mình chăm sóc cha mẹ Đó không phải là do xuất phát từ chữ hiếu hay sao?
 + Tình nghĩa thuỷ chung của Thuý kiều cũng là một nét đẹp truyền thống. Cuộc đời của nàng sau này cho dù tan nát với bao cay đắng, đau đớn, xót xa, tủi nhục ê chề, nhưng trái tim nàng lúc nào cũng hướng về Kim Trọng: “ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng”
 + Dù rơi vào hoàn cảnh nào, Kiều vẫn có ý thức sâu sắc về nhân phẩm của mình:
 “ Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh
 Giật mình, mình lại thương mình xót xa
 Khi sao phong gấm rủ là 
 Giờ sao tan tác như hoa giữa đường
 Mặt sao dày gió dạn sương
 Thân sao bướm chán ong chường bấy thân”
 Kiều đã tự vẫn hai lần chính là vì Kiều là người trọng nhân phẩm, không chịu sống cuộc đời ô nhục. Kiều luôn khao khát sống nhưng sống là để làm người, nếu không sống đúng kiếp người thì đành phải chết cho trong sạch, giữ trọn phẩm giá trước sau như một.
 + nhân hậu, bao dung: Hoạn Thư đã gây cha nàng bao tủi hổ, đau đớn. Vậy mà trước toà công lý, Kiều vẫn tha bổng Hoạn Thư ; nàng vẫn lo lắng cho người khác trong khi cuộc đời mình đang trong hoàn cảnh đáng thương
Nguyễn Du còn hết lòng ca ngợi tài năng của con người: 
 + Thuý Kiều không chỉ là một người phụ nữ “nghiêng nước nghiêng thành” mà còn là người có nhiều tài năng: 
 “ Thông minh vốn sẵn tính trời
 Pha nghề thi hoạ đủ mùi ca ngâm 
 Cung thương lầu bậc ngũ âm 
 Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trương
 Khúc nhà tay lựa nên nên chương
 Một thiên bạc mệnh lại càng não nhân”
 + Từ Hải có tài năng của một người anh hùng:
 “Côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài”,
 Hay: “ Gươm đàn nửa gánh, non sông một chèo”
- Giá trị nhân đạo của Truyện Kiều còn thể hiện ở việc khẳng định, đề cao những khát vọng chân chính của con người:
+ Thông qua nhân vật Kim Trọng và Thuý Kiều, Nguyễn Du đã khẳng định, đề cao tình yêu tự do của con người: 
 Thuý Kiều và Kim Trọng tự do đến với nhau, đặc biệt bước chân “xăm xăm băng lối vườn khuya một mình” của Kiều không chỉ làm cho người xưa mà còn làm cho chúng ta ngày nay phải ngơ ngác. Dù tình yêu Kim-Kiều có thể tan vỡ nhưng khát vọng tình yêu không bao giờ tan vỡ. -> Nguyễn Du đã dũng cảm vượt qua bức tường lễ giáo phong kiến để xây dựng một mối tình Kim – Kiều thật trong sáng, đẹp đẽ và thuỷ chung biết bao. 
 + Khát vọng công lí chính nghĩa:
 “ Anh hùng tiếng đã gọi rằng
 Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha”
 Tiếng gọi ấy là tiếng gọi của công lí chính nghĩa. Nguyễn Du đã xây dựng hình tượng người anh hùng Từ Hải có tài cao, chí lớn có sức mạnh để đạp bằng mọi bất công, ngang trái trong xã hội là để thể hiện khát vọng ngàn đời của nhân dân. Xã hội trong Truyện Kiều là một xã hội bất công , tàn nhẫn mà ở đó biết bao thế lực đen tối chà đạp lên quyền sống hạnh phúc của con người. Những người lương thiện như Kiều luôn phải chịu kiếp đời cay đắng. Từ Hải đã làm được cái điều mà trước đây không ai làm được, đó là đưa Thuý Kiều từ thân phận của một gái lầu xanh trở thành một bậc mệnh phụ phu nhân, từ một nạn nhân lên cầm cán cân công lí để đền ơn người lương thiện sống nhân nghĩa và trừng trị những kẻ bạo tàn, gian ác giữa thanh thiên bạch nhật. 
3- NHÂN NGHĨA TRONG THƠ LỤC VÂN TIÊN CỦA NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU 
Bottom of Form
Những câu thơ mở đầu truyện Lục Vân Tiên: 
 Hỡi ai lẳng lặng mà nghe
 Dữ răn việc trước, lành dè thân sau
 Trai thời trung hiếu làm đầu
 Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình
như là sợi chỉ đỏ về nội dung tư tưởng xuyên suốt tác phẩm mà Nguyễn Đình Chiểu muốn gửi tới người đọc. Nguyễn Đình Chiểu là nhà nho mang nặng tư tưởng Nho giáo mà gốc là tư tưởng của Khổng tử, Mạng tử, Trang tử… Đồng thời, ông còn là người con của quê hương Nam Bộ, giàu tình yêu thương, sống gắn bó với người lao động. Việc học hành thi cử không thành, ông quay về bốc thuốc chữa bệnh, cứu người, dạy học để truyền tri thức và đạo lý cho con cháu. Chính vì thế mà nội dung tư tưởng “trung - hiếu - tiết - nghĩa” theo tư tưởng của Nho giáo lại rất gần với đạo lý “nhân - nghĩa” ở đời của dân tộc ta. Nguyễn Đình Chiểu sáng tác Lục Vân Tiên trước khi thực dân Pháp xâm lược nước ta nhằm tuyên truyền cho đạo lý tốt đẹp ấy. 
            Nhân nghĩa là đạo đức của nhân dân, là gốc rễ để trau dồi rèn dũa con người. Tư tưởng cao đep ấy được Nguyễn Đình Chiểu chuyển tải vào trong truyện thơ rất gần gũi với nhân dân nói chung và người dân Nam Bộ nói riêng.Vẻ đẹp của tư tưởng ấy được toát lên, tỏa sáng qua những hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm Lục Vân Tiên. 
            Lục Vân Tiên là con nhà thường dân, học giỏi, mong muốn thi cử đỗ đạt để được làm quan giúp vua, giúp nước. Giữa đường đi thi gặp cướp đang quấy nhiễu cuộc sống bình yên của nhân dân, chàng dã lên tiếng: Tôi xin ra sức anh hào/ Cứu người cho khỏi lao đao buổi này. Và chàng đã bẻ cây làm gậy, dũng cảm tả xung hữu đột, đánh tan tác giặc Phong Lai. Hành động đánh cướp của Vân Tiên oai hùng dũng mãnh giống Triệu Tử Long chiến đấu với kẻ thù để bảo vệ ấu chúa cho ngôi vua nhà Hán: Vân Tiên tả đột hữu xung/ Khác nào Triệu Tử mở dòng Đương Dương. Với Triệu Tử Long đó là đạo trung với vua với nước.  Với Vân Tiên, người đọc yêu quý hơn, sâu xa Nguyễn Đình Chiểu muốn đề cao là Vân Tiên đánh cướp vì người dân gặp nạn, nhằm cứu dân, diệt trừ cái ác. Đánh cướp cứu dân, giải thoát cho Kiều Nguyệt Nga - con gái quan tri phủ, con đường công danh của Vân Tiên sẽ rất rộng mở nếu chàng nhận lời mời của nàng đến thăm nhà để được tạ ơn. Nhưng Vân Tiên đã khẳng khái chối từ: Làm ơn há dễ trông người trả ơn. ơn nghĩa là chuyện ở đời. Nhưng làm ơn không nghĩ đến trả ơn là lối hành xử của người có học, của người quân tử và cũng là đạo lý của nhân dân: 
Nhớ câu kiến ngãi bất vi
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng. 
              Kẻ nào đi ngược lại với truyền thống đạo lý của dân tộc chỉ là kẻ tiểu nhân, tầm thường. Vì vậy bên cạnh ngợi ca Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu còn đề cao nghĩa khí của Hớn Minh, Tử Trực, ông Quán
           Về chữ Hiếu trong Lục Vân Tiên đã thực sự làm người đọc xúc động bởi nó vừa cao đẹp vừa gần gũi trong cuộc sống thường nhật của người lao động. Truyện kể về Vân Tiên đang trên đường đi thi, nghe tin mẹ mất, quá thương xót mẹ, chàng khóc lóc thảm thiết. Chàng đã bỏ thi -  bỏ dở cả con đường công danh sự nghiệp sáng lạn đang ở phía trước, quay về quê để chụi tang mẹ. Trên đường về khóc thương mẹ đến thành bệnh mà mù mắt. Mắt đã mù nhưng nỗi sầu vẫn chưa nguôi ngoai: 
Ôi thôi! Con mắt đã mang lấy sầu
Mịt mù nào thấy gì đâu.
             Truyện Lục Vân Tiên còn đề cao chữ tiết hạnh. Tuy nhiên, Kiều Nguyệt Nga thủy chung son sắt với Lục Vân Tiên theo quan niệm tình yêu lấy chữ nghĩa làm gốc chứ không phải là tình. NNga là tiểu thư con tri phủ, nàng được giáo dục chu đáo nhất là chữ tiết. Vậy mà sau khi được Vân Tiên cứu thoát khỏi tay bọn cướp, nàng đã nói những lời đẹp nhất để bày tỏ sự cảm kích và ân tình của mình với Vân Tiên:  Lâm nguy chẳng gặp giải nguyTiết trăm năn cũng bỏ đi một hồi. Sau này gặp nạn nàng vẫn thủy chung với Vân Tiên, xem Vân Tiên như là chồng của mình. Hay tin Vân Tiên mất nàng vẽ ra bức tượng để thờ. Khi bị đưa đi cống phiên cho giặc Ô Qua, Nguyệt Nga đãôm bức tượng Vân Tiên nhảy xuống sông tự vẫn. Được cứu thoát, nàng sống với bà lão trong rừng và một mực thờ bức tượng Vân Tiên.   
                Song song với tư tưởng nhân nghĩa, đề cao đạo lý của dân tộc, truyện còn thể hiện tư tưởng nhân- quả. Đó là trừng trị kẻ bất nhân phi nghĩa, người tốt được hưởng hạnh phúc. Luật Nhân quả mang tư tưởng Phật giáo. Nhưng nhân quả trong Lục Vân Tiên rất gần với cuộc sống và ước mơ của nhân dân. Tư tưởng Phật giáo là khổ kiếp này, kiếp sau được hưởng hạnh phúc, còn với Lục Vân Tiên kẻ ác bị trừng trị đích đáng và một kết thúc có hậu ngay sau những gian truân khổ cực cho những người hiền lành. Đó cũng là đạo lý sống ở đời của dân tộc ta. Truyện là bản án kết tội những kẻ bất nhân, lòng lang dạ sói như: Gia đình Võ công lật lọng với chàng rể tương lai họ Lục đang lúc gặp họa; Trịnh Hâm đố kị, phản trắc phạm tội giết người; Bùi Kiệm thiếu tình, thiếu nghĩa tình cách tranh vợ sắp cưới của bạn… Những kẻ như thế không chỉ bị phỉ nhổ mà còn bị trừng trị: Võ Thể Loan bị cọp bắt bỏ vào hang đến chết; Trịnh Hâm bị sóng thần nhấn chìm thuyền và bị cá nuốt sống… 
Những người được người đời yêu quý bởi những phẩm chất tốt đẹp trải qua bao sóng gió, bất hạnh, chia lìa cuối cùng họ được sum họp, hưởng hạnh phúc trong cuộc đời thực:  Từ đây toại chí muôn phầnHết cơn bĩ cực đến hồi thái lai. Tư tưởng ác giả ác báo, gieo gió gặp bão, ở hiền gặp lành đã có từ trong dân gian, trong truyền thống cổ truyền của dân tộc nhưng được Nguyễn Đình Chiểu đưa vào tác phẩm bằng cả trái tim nhiệt huyết, bằng cả tài năng nghệ thuật. Vì vậy nó có một sức sống mãnh liệt trong lòng nhân dân.    
                  Có thể nói, Nguyễn Đình Chiểu đã mượn tư tưởng đạo nho, lá cờ nho giáo nhưng thực ra là để bảo vệ tình cha con, đạo vợ chồng, tình bạn bè, tinh thần cứu nạn phò nguy, tinh thần trọng nghĩa khinh tài. Đó là những đạo lý thông thường mà cao quý trong đời sống của ndân, trong truyền thống thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc ta.  
* Hướng dẫn học, chuẩn bị:
- Nắm vững các biểu hiện của nhân đạo
- Giá trị nhan đạo trong các tác phẩm văn học cổ vừa học
D. Điều chỉnh :