Hướng dẫn học sinh học tốt phần đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn 9

(NGỮ VĂN 9)
 Người viết : LÊ THỊ HỒNG.
 Tổ : Văn.
 Đơn vị : Trường THCS Ninh Gia.
 Năm học : 2006 – 2007.
A. PHẦN MỞ ĐẦU :
Trong bất kì giai đoạn nào, môn Văn cũng hướng tới những nhiệm vụ chủ yếu sau : 
 - Giúp người học biết đọc, biết viết.
 - Giúp người học thấy được cái hay, cái đẹp và biết cảm nhận, thưởng 
 thức cái hay, cái đẹp của văn chương, nghệ thuật.
 - Giúp người học mở mang tri thức, đồng thời còn giúp giáo dục tư 
 tưởng, tình cảm và rèn luyện nhân cách cho người học.
 Ngoài những nhiệm vụ trên, môn Văn còn cung cấp cho người học những cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ cũng như cách thể hiện rất đa dạng, độc đáo về cuộc sống và con người. Chính vì vậy, để môn Văn phát huy hết nhiệm vụ của mình, người học cần phải biết cảm nhận, thẩm thấu tác phẩm Văn học một cách đầy đủ, sâu sắc và toàn diện.
 Với học sinh bậc Trung học cơ sở, các em chưa có thể tự mình nghiên cứu để hiểu sâu sắc về một tác phẩm nào đó. Vì vậy giáo viên phải là người định hướng, chỉ đường, từng bước giúp học sinh làm quen với công việc tự nghiên cứu. Học sinh tự nghiên cứu tác phẩm thông qua hệ thống câu hỏi phần Đọc – Hiểu văn bản trong sách giáo khoa, sau đó giáo viên sẽ giúp học sinh tìm hiểu sâu hơn, kĩ hơn tác phẩm đó trong những giờ học trên lớp. Khi tự nghiên cứu bài ở nhà có nghĩa là học sinh đã trực tiếp đi vào tác phẩm bằng chính năng lực sẵn có của mình. Để rồi trên cơ sở những hiểu biết ban đầu của học sinh về tác phẩm ấy, giáo viên sẽ khơi sâu, phát triển những cảm nhận đúng đắn và điều chỉnh những cảm nhận, suy nghĩ ban đầu còn chủ quan, lệch lạc trong ý tưởng của học sinh.
 Trong quá trình giảng dạy, tôi thấy : Muốn một giờ dạy đạt hiệu quả thì việc tự nghiên cứu, chuẩn bị bài ở nhà của học sinh là rất cần thiết và quan trọng. Mà để học sinh có sự chuẩn bị tốt thì việc hướng dẫn chuẩn bị bài mới của giáo viên phải được chú trọng và đầu tư. 
 Nhưng làm thế nào để học sinh thực hiện tốt thao tác này? Làm thế nào để phát huy tối đa và có hiệu quả vai trò của môn Văn? Làm thế nào để giờ học trên lớp đạt hiệu quả?  Đó là những câu hỏi mà tôi luôn trăn trở, suy nghĩ.
 Chắc hẳn nhiều giáo viên cũng đã tìm ra một số giải pháp để hướng dẫn học sinh học tốt phần Đọc – Hiểu văn bản, đã tạo được sự hứng thú cho học sinh, đặc biệt là mang lại hiệu quả cho giờ học. Riêng tôi, tôi đã cùng các đồng nghiệp trong tổ Văn trao đổi, thảo luận và đã áp dụng một số biện pháp cho học sinh lớp 9. Xin mạn phép trao đổi cùng đồng nghiệp một số cách hướng dẫn học sinh học tốt phần Đọc – Hiểu văn bản (Ngữ văn 9) mà bản thân đã thực hiện tại trường THCS Ninh Gia.
B. NỘI DUNG : 
 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI :
 Hoạt động dạy và học là bao gồm toàn bộ các biện pháp, hình thức dạy của thầy và học của trò theo tinh thần thầy tổ chức, hướng dẫn, trò chủ động, tích cực trong quá trình đọc – hiểu văn bản. Các hoạt động này luôn hướng vào học sinh, người thầy tổ chức bài học theo cách đa dạng hoá các biện pháp và hình thức dạy học. Hoạt động dạy phải luôn nhịp nhàng với hoạt động học để cùng tiến đến ba mục tiêu :
 + Thứ nhất : Về kiến thức.
 + Thứ hai : Về thái độ.
 + Thứ ba : Về kĩ năng.
 Ba mục tiêu ấy giáo viên phải đạt được thông qua bước Đọc – Hiểu văn bản. Đọc – Hiểu văn bản ta hiểu ở đây là đọc văn, bao gồm việc tiếp xúc và thông hiểu cả nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa hàm ẩn cũng như thấy được vai trò, tác dụng của các hình thức, biện pháp nghệ thuật ngôn từ, các thông điệp tư tưởng, tình cảm, thái độ của người viết và cả giá trị tự thân của hình tượng nghệ thuật. Đọc – hiểu văn bản thực chất là toàn bộ quá trình tiếp nhận, giải mã văn bản. Muốn phần Đọc – Hiểu văn bản trên lớp học tốt thì việc chuẩn bị ở nhà phải tốt.
 Để nâng cao chất lượng dạy và học, để đảm bảo mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh trong nhà trường phổ thông và khơi gợi tình cảm yêu mến môn Ngữ văn trong học sinh, đặc biệt đối với phần Văn học, giáo viên cần chú ý đến khâu chuẩn bị bài và hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài học. Nếu cho rằng, khâu chuẩn bị bài học chỉ là tìm kiếm vài ba đồ dùng dạy học như tranh ảnh minh hoạ thì chúng ta sẽ tạo ra các giờ học thiếu tính sáng tạo và không phù hợp với tinh thần tích cực và tích hợp.
 Cùng với việc chuẩn bị của người thầy, học sinh cũng phải tham gia chuẩn bị bài học. Giáo viên giao việc và yêu cầu học sinh thực hiện. Thông qua hoạt động này, học sinh tự trang bị cho mình một số kiến thức và kĩ năng cơ bản nhất :
 + Kiến thức để đọc – hiểu văn bản.
 + Phương pháp đọc – hiểu văn bản.
 Trong quá trình học, giáo viên phải giúp học sinh xác định được mục đích của việc học Văn. Một khi đã xác định được mục đích thì học sinh sẽ có phương hướng và biện pháp đúng, đồng thời thực hiện các yêu cầu một cách tốt nhất. 
 Để học sinh tiếp thu kiến thức tốt và thực hiện tốt các lệnh : đọc diễn cảm, tóm tắt, hỏi và trả lời các câu hỏi cảm thụ văn bản kể cả câu hỏi trắc nghiệm, giảng, bình và nghe giảng bình về văn bản, trò chơi diễn xuất để minh hoạ văn bản  giáo viên cần hướng dẫn học sinh các bước chuẩn bị : chuẩn bị như thế nào, chuẩn bị những công việc gì?
 II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU :
 1. Về phía Giáo viên :
 - Lúc chưa thay sách cũng như khi đã thực hiện chương trình thay sách, nhìn chung hầu hết chúng ta chỉ mới chú trọng đến việc đổi mới phương pháp trong giờ dạy ở trên lớp, mà chưa thực sự quan tâm đến việc hướng dẫn học sinh cách học ở nhà, cách nắm bắt, khai thác và tiếp cận kiến thức của bài mới để chuẩn bị cho giờ học sau.
 - Xét ở chừng mực nào đó thì có thể nói rằng : Phần Đọc – Hiểu văn bản giáo viên hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị còn nặng về hình thức, đôi khi qua loa, chiếu lệ. Thời gian dành cho phần này rất hạn chế, nhiều khi bỏ qua. Một phần là do cuối tiết học, hoặc hết thời gian; một phần là do giáo viên còn xem nhẹ ý nghĩa của việc hướng dẫn về nhà. Bước này, giáo viên thường tiến hành một cách rập khuôn : “về nhà nhớ học thuộc bài và soạn bài tiếp theo”. Với cách hướng dẫn như vậy sẽ dẫn đến hậu quả là : học sinh không thấy được tầm quan trọng của việc chuẩn bị bài, chỉ chuẩn bị bài cho có để đối phó với sự kiểm tra của thầy cô. Như vậy phần chuẩn bị bài thực sự không có tác dụng khi các em học bài mới . 
 Trong những năm gần đây, ở trường chúng tôi, giáo viên đã có chú ý hơn đến bước này nhưng hướng dẫn vẫn chưa cụ thể, còn chung chung. Giáo viên thường hướng dẫn học sinh chuẩn bị phần Đọc – Hiểu văn bản với các lệnh sau :
 + Đọc trước văn bản chuẩn bị học.
 + Tìm hiểu tác giả, tác phẩm theo chú thích trong sách giáo khoa.
 + Trả lời đầy đủ nội dung các câu hỏi phần Đọc – Hiểu văn bản.
 - Và hình thức kiểm tra : thường là giáo viên hỏi tình hình soạn bài, chuẩn bị bài của lớp thông qua cán sự lớp. Sau đó giáo viên gọi một học sinh lên kiểm tra bài cũ và kết hợp kiểm tra lại việc soạn bài. Nhiều khi giáo viên cũng kiểm tra nhanh việc soạn bài của cả lớp nhưng chỉ kiểm tra được về số lượng còn chất lượng chưa kiểm tra được.
 - Với cách hướng dẫn và hình thức kiểm tra trên, không phải chúng ta không đạt được mục tiêu của tiết học. Tuy nhiên, khi trực tiếp thực dạy trên lớp, vì phần chuẩn bị của học sinh thiếu chu đáo (soạn đối phó) nên nhiều giáo viên còn lúng túng chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Học sinh cũng lúng túng khi tiếp thu kiến thức mới và chưa thực sự tích cực hoạt động.
 - Vì dặn dò không cụ thể nên trong quá trình hướng dẫn học sinh học ở lớp, giáo viên còn bị động trong giảng dạy. Vì bị động, nên giáo viên ngại sử dụng đồ dùng dạy học (bảng phụ, tranh ảnh), ngại chuẩn bị câu hỏi thêm, ngại dùng phiếu học tập, chưa chú ý rèn cho học sinh kĩ năng đọc và nói  dẫn đến cách thức tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong giờ học Văn thiếu linh hoạt, thiếu sinh động. 
 Qua thực tế giảng dạy của bản thân và qua trao đổi cùng bạn bè, đồng nghiệp, tôi thấy rằng : Một khi giáo viên chưa dự kiến được nhu cầu và khả năng của học sinh thì sẽ không khai thác và không tận dụng hết ưu điểm của sách giáo khoa và đồ dùng dạy học, điều đó tạo ra chất lượng của mỗi tiết dạy. Giờ học trở nên tẻ nhạt, đơn điệu khi vai trò tổ chức, hướng dẫn của giáo viên mờ nhạt, học sinh thiếu tích cực hoạt động, không tự phát hiện, tìm kiếm để hình thành kiến thức. Với cách hướng dẫn học sinh như vậy thì hiệu quả giờ học chưa cao, giáo viên phải làm việc nhiều, giảng giải nhiều, học sinh không thực sự hứng thú tham gia vào giờ học.
 2. Về phía học sinh :
 Trong quá trình học ở lớp, học sinh còn nhiều hạn chế. Cụ thể là : 
 - Một số học sinh yếu thường xem nhẹ việc soạn bài mới ở nhà. Khi giáo viên dặn dò, hướng dẫn học sinh không tập trung nghe. Do vậy, học sinh soạn lộn bài, soạn không đúng trọng tậm, nhiều khi không soạn. Những đối tượng học sinh này chưa thực sự hiểu tác dụng của việc chuẩn bị bài mới.
 - Trong phần trả lời câu hỏi phần Đọc – Hiểu văn bản, nhiều học sinh trả lời rất sơ sài, cẩu thả, ít chú ý đến việc diễn đạt nội dung mà chỉ đơn thuần là những câu trả lời cộc lốc, khó hiểu nhằm đối phó khi giáo viên kiểm tra. Đôi khi học sinh trích nguyên cả đoạn văn trong văn bản và coi như hoàn thành việc chuẩn bị bài mới.
 - Có một số học sinh dùng các sách như : “Học tốt Văn 9” , “Sổ tay văn học 9” để trả lời các câu hỏi. Có sách tham khảo là tốt nhưng sử dụng chưa đúng ... ùm phá, tìm hiểu.
 LƯU Ý : Để đạt hiệu quả cho mỗi giờ học, chúng tôi thực hiện thường xuyên, liên tục để trở thành thói quen nhằm rèn nề nếp soạn bài, chuẩn bị bài ở nhà của học sinh.
 j1-2. Đối với học sinh :
 Để phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, thì mỗi học sinh phải tự giác chuẩn bị đầy đủ những yêu cầu của giáo viên, phải biết tìm tòi khám phá, trao đổi ý kiến với các bạn khác để nắm được nội dung của bài học.
 a. Rèn cách đọc :
 + Học sinh cần phải đọc nhiều, đọc thật nhiều, đọc những gì liên quan đến môn học, bài học và có thể đọc rộng ra những phạm vi khác nữa. Tuy nhiên học sinh cần tránh những cách đọc sau :
 ­ Đọc loạn sách : tức là gặp gì đọc nấy, không biết chọn lọc khi đọc, 
 đọc cả những quyển sách có hại.
 ­ Đọc lống sách : là đọc một cách lụp chụp, nhảy cóc, gặp đâu đọc 
 đó, đọc lung tung hết quyển nọ đến quyển kia và cuối cùng cũng 
 không biết sách nói về vấn đề gì.
 ­ Đọc vứt sách : Đọc nhưng không thấy tác dụng, không rút ra được 
 bài học nào. Nhiều khi không đọc, chỉ chưng sách ra cho có mà 
 thôi.
 + Học sinh tập đọc ở nhà, đầu tiên có thể đọc to, rõ thành tiếng, chậm rãi nhưng phải đúng. Sau đó có thể đọc nhẩm, rồi đến đọc thầm. Sau khi thấy cách đọc đã trơn tru, trôi chảy, có thể rèn cách đọc diễn cảm, nhập vai nhân vật.
 b. Rèn cách tóm tắt :
 + Sau khi đọc xong, tự nhớ và kể lại.
 + Ghi ra giấy các ý chính, các sự việc chính.
 + Dựa theo các ý chính đó, viết đoạn văn tóm tắt văn bản.
 + Cuối cùng, tự tóm tắt lại theo trí nhớ bằng lời của chính mình.
 Bài nào cũng tiến hành như thế, lâu dần thành thói quen và sẽ nắm chắc kĩ năng tóm tắt.
 c. Rèn cách trả lời câu hỏi :
 + Ngoài sách giáo khoa, học sinh cần có thói quen sử dụng sách bài tập. Ngoài hai loại sách này, học sinh cũng cần bổ sung thêm cho mình một số sách phục vụ cho môn Văn, như :
 - Sách bình giảng Văn học.
 - Sách học tốt.
 - Sổ tay Văn học 
 + Khi sử dụng sách, học sinh cần lưu ý : sách chỉ là phần tham khảo chứ không phải là nội dung của vở soạn bài, tránh sao chép nguyên văn, máy móc.
 + Trước khi trả lời câu hỏi, cần suy nghĩ cho kĩ, cho thấu đáo. Để trả lời tốt thì phải đọc tốt. Học sinh cần nhớ nằm lòng điều này.
 d. Suy nghĩ về tranh ảnh minh hoạ trong sách giáo khoa.
 Trong từng tác phẩm, nếu có tranh ảnh minh hoạ, học sinh tập cho mình thói quen tự đặt câu hỏi, tự gieo vấn đề và tiến hành giải quyết vấn đề đó. Suy nghĩ xem, tranh ảnh ấy, có thể tô màu như thế nào là phù hợp? Có thể vẽ thêm nội dung nào? Bức tranh trong sách giáo khoa phù hợp chưa? 
 Dựa vào gợi ý của giáo viên, học sinh tự tìm cho mình một hướng đi thể hiện sự bản lĩnh và sáng tạo.
 e. Sưu tầm thêm văn bản cùng chủ đề.
 Học sinh nên rèn cho mình thói quen đến thư viện, thói quen đọc sách, đặc biệt là những sách hữu ích cho việc học.
 Sau khi đọc, có thể lưu lại nội dung kiến thức ấy, bài thơ ấy, đoạn văn bình luận ấy  vào cuốn sổ tay văn học của cá nhân mình. Khi cần, học sinh có thể tìm đọc lại một cách dễ dàng và đặc biệt, nó phục vụ rất tốt cho việc học Văn.
 f. Nhớ lại kiến thức về kiểu loại văn bản đã học. Đây là việc làm thường xuyên của học sinh. Nếu không có sự ôn lại kiến thức cũ thì khi học, lúc nào học sinh cũng thấy kiến thức đó là mới, là khó cả. Học sinh sẽ hỏng kiến thức và hỏng dây chuyền. Và đó là một trong những nguyên nhân khiến các em lười học, không thích học, giờ học sẽ nặng nề, giáo viên cũng rất khó tổ chức giờ học theo hướng tích cực.
 Học sinh cần hệ thống hoá kiến thức sau mỗi bài học, mỗi chương học. Cần ôn đi ôn lại nhiều lần để khắc sâu kiến thức.
 g. Chuẩn bị trò chơi chuyển thể văn bản thành tiểu phẩm.
 Khi được phân công, học sinh cần chủ động, tích cực tham gia luyện tập. Cần nghiên cứu kĩ tác phẩm (đoạn trích), nghiên cứu kĩ nhân vật. Họp nhau lại để thống nhất cách trình bày, góp ý cho nhau cách diễn xuất, cùng thảo luận, thống nhất lời thoại một cách sáng tạo 
 Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh có thể tự phân công vai, nhân vật cho nhau, tự lên kế hoạch, thời gian luyện tập và cơ bản là không làm ảnh hưởng đến việc học tập của bản thân.
 Nếu làm được như thế từ trước là học sinh đã tích cực tích hợp kiến thức và kĩ năng cho bài học sắp tới của mình.
 j2. Tổ chức thực hiện : 
 Cứ sau mỗi tiết học, mỗi bài học, để học sinh có ý thức chuẩn bị và chuẩn bị tốt, tạo tâm thế sẵn sàng đón nhận tiết học mới một cách chu đáo, chúng tôi tiến hành như sau :
 j2-1. Hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị bài :
 a. Cuối mỗi giờ học :
 - Để hướng dẫn học sinh một cách chu đáo và cụ thể, chúng tôi phải dành thời gian ít nhất là 5 phút cuối mỗi tiết học (thời gian qui định dành cho phần hướng dẫn về nhà). Trong 5 phút đó, chúng tôi hướng dẫn cho học sinh cách đọc, cách tóm tắt văn bản (đối với văn bản tự sự), gợi ý cách trả lời câu hỏi, cho học sinh ghi thêm một số câu hỏi khác ngoài sách giáo khoa, giới thiệu sách tham khảo cho học sinh tìm đọc  
 - Vì chỉ có 5 phút trên lớp, để kịp thời gian, chúng tôi chuẩn bị câu hỏi thêm, câu hỏi nâng cao ra phiếu học tập và trao tận tay cho từng nhóm. Yêu cầu nhóm trưởng phổ biến lại cho các thành viên.
 - Luôn chuẩn bị trước phần hướng dẫn bài mới và thường xuyên thực hiện.
 b. Sau mỗi buổi học :
 - Nếu trong tiết học chưa hướng dẫn kịp thì sau mỗi buổi học, chúng tôi dành thời gian khoảng 10 – 15 phút để hướng dẫn và kết hợp rèn kĩ năng cho học sinh. Lúc này, chúng tôi chú ý rèn cho ba đối tượng học sinh : khá giỏi, trung bình và yếu kém bộ môn. Rèn cho học sinh cách đọc, cách tóm tắt, nghĩa là rèn cho học sinh đọc và nói.
 - Để học sinh chuẩn bị bài mới đạt kết quả tốt, chúng tôi giới thiệu đến học sinh những tư liệu thiết thực phục vụ cho bài học. Dựa trên yêu cầu về nội dung của bài học, chúng tôi hướng dẫn học sinh trả lời một số câu hỏi trong và ngoài sách giáo khoa. Từ hướng dẫn đó, học sinh chủ động về thời gian và tích cực hoàn thành bài soạn của mình.
 j2-2. Tổ chức cho học sinh học trên lớp : 
 - Trong tiết học, dành khoảng 5-7 phút cho học sinh đọc và tóm tắt, chúng tôi hướng dẫn và rèn cho học sinh cách đọc, cách tóm tắt. Khi đọc, yêu cầu rõ ràng, đúng, chú ý ngữ điệu, lời thoại  rèn cách đọc nhập vai nhân vật để thu hút sự chú ý của người nghe. Khi tóm tắt, yêu cầu ngắn gọn nhưng đủ ý chính.
 - Các học sinh khác lắng nghe, nhận xét về cách đọc, cách tóm tắt của bạn để rút kinh nghiệm cho bản thân. Có thể phân vai đọc để không khí giờ học thêm sôi nổi.
 - Khi phân tích văn bản, thầy và trò cùng nhau khai thác triệt để văn bản. Cần chú ý khuyến khích học sinh trả lời những câu hỏi khó. Nếu câu trả lời hay, sáng tạo, tư duy thì cần tuyên dương, khích lệ.
 - Phần luyện tập của tiết học, chúng tôi cho học sinh thực hiện bài tập rèn đọc hoặc tóm tắt. Có thể yêu cầu học sinh đọc diễn cảm và kết hợp trình bày cảm nhận của bản thân về tác phẩm được học. Cũng có thể cho học sinh diễn hoạt cảnh hoặc tiểu phẩm.
 k. Kết quả đạt được:
 Khi tôi được phân công giảng dạy ở khối lớp 9, qua các tiết học, tôi nhận ra rằng : để giờ học đạt hiệu quả cao thì việc hướng dẫn học sinh học tốt phần Đọc – Hiểu văn bản là rất cần thiết và quan trọng.
 Rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy ở năm trước, tôi đã vận dụng một số biện pháp trên và nhận thấy rằng, với cách thức tiến hành như trên, trong khâu chuẩn bị, học sinh làm việc chủ động và tích cực hơn; Hình thức giờ học linh hoạt, đa dạng, phong phú; Học sinh tiếp thu bài có chất lượng và hiệu quả. Từng bước, chúng tôi đã giúp học sinh thấy được tác dụng của việc học bộ môn : học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình.
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ :
 Để giúp học sinh học tốt môn Ngữ Văn nói chung, phân môn Văn nói riêng, chúng ta cần quan tâm đến việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài mới. Bởi chính phần chuẩn bị bài mới là viên gạch đặt nền móng vững chắc cho học sinh xây dựng toà tháp kiến thức. Ở lớp 9, các em học những tác phẩm về truyện thơ trung đại, truyện + thơ hiện đại, truyện + thơ nước ngoài, nội dung rất đa dạng và phong phú. Nếu không có sự chuẩn bị chu đáo thì việc chiếm lĩnh kiến thức là vô cùng khó khăn.
 Chính vì vậy, bước này là một trong những bước có vai trò hết sức quan trọng, nó bổ trợ cho việc hiểu đúng, hiểu sâu sắc về tác phẩm rất nhiều. Tính giáo dục của bước này cũng rất cao, nó đánh thức tính tự giác, đôïc lập suy nghĩ, nó rèn cho học sinh tư duy nghiên cứu khoa học, nó góp phần định hướng tư tưởng, tình cảm  của học sinh. Giúp học sinh biết quan sát, nhận xét, tìm hiểu, đánh giá  về những điều xung quanh trong cuộc sống. 
 Qua thực tế giảng dạy chương trình Ngữ văn 9, bản thân tôi đã đạt được những thành công đáng kể trong quá trình dạy học nhờ cách “Hướng dẫn học sinh học tốt phần Đọc – Hiểu văn bản”. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện cũng không thể tránh khỏi những tồn tại, thiếu sót nên tôi rất mong nhận được sự thông cảm và những ý kiến đóng góp chân thành của anh chị em đồng nghiệp gần xa.
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO :
 1. Phương pháp dạy – học Văn, CĐSP HN, NXB GD, 1995.
 2. Bí quyết giỏi Văn, Vũ Ngọc Khánh, NXB GD, 2003.
 3. Văn lớp 9 không khó như bạn nghĩ, Nhiều tác giả, NXB Trẻ, 2005.
 4. Tạp chí “Thế giới trong ta” năm 2005, 2006.
 Ninh Gia, ngày 12 tháng 12 năm 2006.
 Người viết
 LÊ THỊ HỒNG
ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI CỦA HỘI ĐỒNG XÉT DUYỆT
...........................