Giáo án bồi dưỡng học sinh giỏi khối 9 năm học 2009 - 2010

Bµi 1 Ca dao – tôc ng÷ ViÖt Nam
A)Ca dao
I)Kh¸i niÖm: Ca dao d©n ca lµ tªn gäi chung c¸c thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian kÕt hîp víi lêi vµ nh¹c, diÔn t¶ ®êi sèng néi t©m cña con ng­êi. HiÖn nay ng­êi ta cã sù ph©n biÖt hai kh¸i niÖm ca dao vµ d©n ca: ca dao lµ lêi th¬ cña d©n ca, d©n ca lµ s¸ng t¸c kÕt hîp c¶ lêi th¬ vµ nh¹c.
+ Ca dao d©n ca thuéc lo¹i tr÷ t×nh ph¶n ¸nh t©m t­ t×nh c¶m cña mét sè kiÓu tr÷ t×nh: Ng­êi vî, ng­êi mÑ, ng­êi con, ng­êi «ngtrong gia ®×nh. Chµng trai, c« g¸i trong quan hÖ løa ®«i. Ng­êi thî, ng­êi phô n÷ trong quan hÖ XH.
+Ca dao, d©n ca cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt truyÒn thèng, bÒn v÷ng bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm gièng tr÷ t×nh cßn cã ®Æc thï riªng vÒ h×nh thøc vÒ kÕt cÊu, h×nh ¶nh, ng«n ng÷ ch¼ng h¹n th­êng ng¾n cã khi chØ cã 2 c©u, thÓ th¬ th­êng lµ lôc b¸t hoÆc biÕn thÓ hay lÆp l¹i: VÝ dô ai vÒ, ai v«, th©n em
+Tuy nhiªn ca dao, d©n ca th­êng rÊt hån nhiªn, ch©n thùc c« ®óc vÒ søc gîi c¶m vµ kh¶ n¨ng l­u truyÒn. 
+Ng«n ng÷ giÇu mÇu s¾c ®Þa ph­¬ng, ng«n ng÷ lµ tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n do ®ã tõ x­a ®Õn nay ®­îc nh©n d©n yªu chuéng vµ ®¸nh gi¸ cao.
II)Mét sè chñ ®Ò th­êng gÆp
+ T×nh c¶m gia ®×nh
+ T×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc, con ng­êi.
+Than th©n
+Ch©m biÕm
III)TËp ph©n tÝch mét sè bµi quen thuéc
§Ò 1: C¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao sau:	C¶nh Hå T©y
Giã ®­a cµnh tróc la ®µ
NhÞp chµy Yªn Th¸i mÆt g­¬ng t©y Hå
Yªu cÇu lµm dµn ý s¬ l­îc :
*Néi dung: 
+VÎ ®Ñp cña Hå T©y trong mét ®ªm tr¨ng, c¶nh vËt yªn tÜnh chuyÓn vËn tõ lóc nöa ®ªm tíi s¸ng: Giã nhÑ,tr¨ng thanh, cµnh tróc la ®µ s¸t mÆt n­íc hå, S­¬ng nh­ khãi to¶ trªn mÆt hå, S¸ng b×nh minh khi mÆt hå lung linh xao ®éng bëi ¸nh n¾ng ban mai, ph¶n chiÕu lµm mÆt n­íc nh­ tÊm g­¬ng lín.
+Cuéc sèng lao ®éng cña nh©n d©n ven hå T©y: Chu«ng TrÊn Vò, canh gµ Thä S­¬ng gîi ra ©m thanh rén r·, Êm cóng, thanh b×nh cña con ng­êi.
+T×nh yªu say ®¾m cña t¸c gi¶ d©n gian víi c¶nh vËt còng nh­ con ng­êi ëHå T©y.
*NghÖ thuËt miªu t¶ ®Æc s¾c qua viÖc tao ra bøc tranh chuyÓn vËn theo thêi gian, c¸ch gieo vÇn theo thÓ lôc b¸t nhuÇn nhuyÔn gîi ©m h­ëng nh­ nh÷ng c©u h¸t trong kh«ng gian yªn tÜnh v× thÕ mµ vang xa theo lµn n­íc. Sù kÕt hîp gi÷a ©m thanh, mÇu s¾c, ®­êng nÐt..hµi hoµ, ë nhiÒu gãc h­íng quan s¸t c¶nh Hå ®Òu ®­îm t×nh s©u s¾c.
§Ò 2: T×m ý cho ®Ò bµi sau
Tr×nh bµy nÐt t­¬ng ®ång vÒ nghÖ thuËt vµ néi dung kh¸i qu¸t cña nhãm cadao sau:
+Th©n em nh­ d¶i lôa ®µo
PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai
+Em nh­ giÕng n­íc gi÷a ®µng
Ng­êi kh«n röa mÆt ng­êi phµm röa ch©n
+Em nh­ h­¬ng quÕ gi÷a rõng
Th¬m tho ai biÕt, ng¸t lõng ai hay
Gîi ý: 
Néi dung: §ã lµ nh÷ng c©u h¸t than th©n, ®ång c¶m víi nçi niÒm, cuéc ®êi, c¶nh ngé khæ cùc, ®¾ng cay, lÖ thuéc kh«ng ®­îc quyÒn quyÕt ®Þnh bÊt cø ®iÒu g× cña ng­êi phô n÷ qua ®ã cßn cã ý nghÜa tè c¸o x· héi phong kiÕn ngµy x­a.
NghÖ thuËt: h×nh ¶nh so s¸nh ®Ó miªu t¶ rÊt cô thÓ, chi tiÕt th©n phËn vµ nçi khæ cña ng­êi phô n÷.
§Ò 3: C¶m nghÜ vÒ t×nh c¶m gia ®×nh qua nh÷ng bµi ca dao mµ em ®­îc häc vµ ®äc thªm ë líp 7./.
Yªu cÇu:
Nªu yªu cÇu chÝnh:
*ViÕt thö phÇn më bµi
Ch¼ng h¹n: “Ca dao d©n ca lµ nh÷ng tiÕng h¸t ®i tõ tr¸i tim lªn miÖng”, lµ th¬ ca tr÷ t×nh d©n gian, tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng yªu cÇu vµ h×nh thøc béc lé t×nh c¶m cña nh©n d©n. Nã ng©n vang m·i trong t©m hån ng­êi ViÖt Nam, lµ c©y ®µn mu«n ®iÖu, ngät ngµo lan xa theo ®ång lóa, c¸nh cß, nhÞp chÌo cña con thuyÒn xu«i ng­îc, thiÕt tha ©u yÕm qua lêi ru cña mÑ hiÒn. Khóc h¸t t©m t×nh Êy b¾t ®Çu lµ t×nh c¶m gia ®×nh, thÊm s©u vµo t©m hån cña mçi con ng­êi nhÊt lµ tuæi th¬. TruyÒn thèng v¨n ho¸, ®¹o ®øc ViÖt Nam rÊt ®Ò cao gia ®×nh vµ t×nh c¶m gia ®×nh. Nh÷ng c©u h¸t vÒ chñ ®Ò nµy chiÕm mét khèi l­îng lín trong kho tµng ca dao d©n ca d©n téc, ®· diÔn t¶ ch©n thùc, xóc ®éng nh÷ng t×nh c¶m th©n mËt Êm cóng vµ thiªng liªng cña con ng­êi ViÖt Nam, tõ x­a ®Õn nay.
* T×m ý: 
+§ã lµ lêi ru con cña ng­êi mÑ Êm ¸p, thiªng liªng nh¾c nhë, nh¾n göi vÒ c«ng cha nghÜa mÑ, vÒ bæn phËn lµm con : C«ng cha nh­ nói Th¸i S¬n b»ng h×nh ¶nh so s¸nh ví ©m ®iÖu t©m t×nh thµnh kÝnh, s©u l¾ng.
+Nçi lßng cña ng­êi con g¸i lÊy chång xa, nhí mÑ, nhí quª nhµ 
ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau
+Nçi nhí vµ sù yªu kÝnh ®èi víi «ng bµ qua h×nh thøc so s¸nh ®éc ®¸o: 
Ngã lªn nuéc l¹t m¸i nhµ
Bao nhiªu nuéc l¹t nhí «ng bµ bÊy nhiªu
Ngã lªn cïng víi Bao nhiªuBÊy nhiªu gîi sù tr©n träng, t«n kÝnh.
+TiÕng h¸t t×nh c¶m anh em yªu kÝnh, th©n th­¬ng trong quan hÖ gia ®×nh ruét thÞt; anh em ®©u ph¶i ng­êi xa
+T×m nh÷ng bµi ®äc thªm bæ xung
§Ò 4: H·y trao ®æi víi b¹n vÒ ý nghÜa bµi ca dao :
Ta vÒ ta t¾m ao ta
Dï trong dï ®ôc ao nhµ vÉn h¬n
Yªu cÇu : 
 + ChØ ra ý nghÜa bµi ca : quan niÖm vÒ quª h­¬ng cña nh©n d©n ta ®êi x­a ®ång thêi ph¶i bµn b¹c vÒ t×nh yªu quª h­¬ng g¾n liÒn víi viÖc ®æi míi quª h­¬ng.
B) Tôc ng÷
1) Kh¸i niÖm : 
+VÒ h×nh thøc : Lµ nh÷ng c©u nãi diÔn ®¹t mét ý trän vÑn. Tôc ng÷ th­êng cã ®Æc ®iÓm lµ ng¾n gän, hµm xóc, kÕt cÊu bÒn v÷ng. VÒ néi dung t­ t­ëng thÓ hiÖn kinh nghiÖm cña nh©n d©n ,vÒ thiªn nhiªn, lao ®éng s¶n xuÊt vµ vÒ con ng­êi x· héi. 
+Nãi ®Õn tôc ng÷ ph¶i chó ý tíi c¶ nghÜa ®en vµ nghÜa bãng. (C¶ bÒ mÆt vµ hµm Èn) NghÜa ®en lµ nghÜa trùc tiÕp, g¾n víi sù viÖc vµ hiÖn t­îng ban ®Çu. NghÜa bãng lµ nghÜa gi¸n tiÕp, nghÜa Èn dô, biÓu tr­ng.
VÝ dô : L¹t mÒm buéc chÆt NghÜa ®en thÓ hiÖn kinh nghiÖm trong lao ®éng : Sîi l¹t chÎ máng ng©m n­íc cho mÒm, buéc mèi sÏ chÆt, nghÜa bãng : ai mÒm máng khÐo lÐo trong quan hÖ giao tiÕp th× dÔ ®¹t ®­îc môc ®Ých.
+PhÇn lín tôc ng÷ cã nghÜa ®en ph¶n ¸nh kinh nghiÖm quan s¸t thiªn nhiªn, kinh nghiÖm s¶n xuÊt, nghÜa bãng thÓ hiÖn kinh nghiÖm vÒ x· héi vµ con ng­êi. Nh­ng l­u ý kh«ng ph¶i c©u tôc ng÷ nµo còng cã nghÜa bãng.
+Trong cuéc sèng nh©n d©n vËn dông tuc ng÷ trong mäi ho¹t ®éng cña ®êi sèng. Nã lµ nguån kinh nghiÖm ®Ó nh×n nhËn øng xö, thùc hµnh vµo cuéc sèng.
+Khi sö dông ph¶i linh ho¹t trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n :¨n qu¶ nhí kÎ trßng c©y sö dông trong nhiÒu hoµn c¶nh kh¸c nhau 
VÝ dô : Khi víi cha mÑ, víi «ng bµ, thÇy c« gi¸o, víi c¸c anh hïng liÖt sü nh­ng còng cã khi nãi chung tíi lßng biÕt ¬n cña con ng­êi, sèng cã tr­íc cã sau-TruyÒn thèng ®¹o ®øc cña ng­êi d©n ViÖt Nam.
+ Tuy nhiªn cÇn chó ý kinh nghiÖm tr­íc ®©y cã khi ®Õn nay còng kh«ng thÝch hîp n÷a.
2)Ph©n biÖt víi thµnh ng÷ : 
+Gièng nhau: ®Òu lµ ®¬n vÞ cã s½n trong ng«n ng÷ vµ lêi nãi, ®Òu dïng h×nh ¶nh ®Ó diÔn ®¹t, dïng c¸I ®¬n nhÊt ®Ó nãi c¸I chung, ®Òu ®­îc sö dông trong nhiÒu hoµn c¶nh kh¸c nhau.
-Thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ víi tõ, mang h×nh thøc côm tõ cè ®Þnh: N¨m lÇn b¸y l­ît, ®øng mòi chÞu sµo, con rang ch¸u tiªn Nã cã choc n¨ng ®Þnh danh: gäi tªn sù vËt, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸I hay hµnh ®éng nh­ng tôc ng÷ th× trän vÑn mét dù ®o¸n, mét lêi khuyªn§éc lËp – Tù do – H¹nh phóc ®ã thµnh ng÷ ch­a ®­îc coi lµ v¨n b¶n trong khi tôc ng÷ cã thÓ gäi lµ mét v¨n b¶n ®Æc biÖt
3)Ph©n biÖt víi ca dao
§Òu lµ lêi th¬ cña d©n ca nh­ng tôc ng÷ thiªn vÒ duy lý, ca dao thiªn vÒ tr÷ t×nh. Tôc ng÷ diÔn ®¹t kinh nghiÖm, ca dao thiªn vÒ thÓ hiÖn néi t©m con ng­êi
Tuy nhiªn nhiÒu tr­êng hîp rÊt khã ph©n biÖt:
Thøc l©u míi biÕt ®ªm dµi
ë l©u míi biÕt con ng­êi ph¶i ch¨ng
Hay lµ:
NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g­¬ng
Ng­êi trong mét n­íc ph¶i th­¬ng nhau cïng
	Nªn xem ®©y lµ hiÖn t­îng trung gian gi÷a hai thÓ lo¹i
	4) Mét sè chñ ®Ò th­êng gÆp
+VÒ thiªn nhiªn vµ lao ®éng s¶n xuÊt
-§ªm th¸ng n¨m ch­a n»m ®· s¸ng
Ngµy th¸ng m­êi ch­a c­êi ®· tèi
-Mau sao th× n¾ng, v¾ng sao th× m­a
-D¸ng mì gµ cã nhµ th× gi÷
-TÊc ®Êt tÊc vµng
-NhÊt n­íc nh× ph©n tam cÇn tø gièng
+ VÒ con ng­êi vµ x· héi
-Mét mÆt ng­êi b»ng m­êi mÆt cña
-C¸i r¨ng c¸i tãc lµ gãc con ng­êi
-§ãi cho s¹ch, r¸ch cho th¬m
-Häc ¨n häc nãi, häc gãi häc më
-Th­¬ng ng­êi nh­ thÓ th­¬ng th©n
-¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y
-Mét c©y lµm ch¼ng nªn non 
Ba c©y chôm l¹i nªn hßn nói cao
-Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn.	
-Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n
*Khi ph©n tÝch nh÷ng c©u tôc ng÷ trªn ®©y cÇn chó ý: 
-H×nh thøc rÊt ng¾n gän
-VÇn th­êng lµ gieo ë gi÷a c©u (L­ng) 
-C¸c vÕ th­êng ®èi xøng nhau c¶ vÒ h×nh thøc vµ néi dung
-H×nh ¶nh th­êng cô thÓ, sinh ®éng. Hay sö dông lèi so s¸nh, them x­ng ®Ó kh¼ng ®Þnh.
	5) Mét sè ®Ò luyÖn tËp
§Ò 1: ¤ng cha x­a khuyªn chóng ta Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn.	Nh­ng l¹i nãi Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n quan ®iÓm cña em nh­ thÕ nµo?
Yªu cÇu cÇn lµm râ: 
C¶ hai c©u lµ lêi khuyªn nhñ vÒ vai trß cña viÖc häc tËp vµ th¸i ®é khiªm tèn häp hái tuy nhiªn cÇn chó ý: 
 C©u 1 Néi dung nh­ mét th¸ch ®è, ®ã lµ vai trß cña ng­êi thÇy. Ng­êi d¹y ta tõ b­íc ®i ban ®Çu vÒ tri thøc, c¸ch sèng, ®¹o ®øc. Sù thµnh c«ng trong c«ng viÖc cô thÓ, réng h¬n lµ sù thµnh ®¹t cña häc trß, ®Òu cã c«ng søc cña thÇy do ®ã ph¶i biÕt Ýnh träng, t×m thÇy mµ häc.
C©u 2: C©u cã hai vÕ ®Ò cao vai trß cña viÖc häc b¹n. Nã kh«ng h¹ thÊp vai trß häc thÇy, kh«ng coi träng viÖc häc b¹n lµ h¬n mµ nhÊn m¹nh ë ph¹m vi kh¸c: con ng­êi cÇn häc hái, cÇn gÇn gòi b¹n h¬n, häc hái nhiÒu ®iÒu ë nhiÒu lóc h¬n. C©u tôc ng÷ khuyÕn khicvhs më réng ®èi t­îng, ph¹m vi vµ c¸ch häc hái. Khuyªn nhñ vÒ viÖc kÕt b¹n, cã t×nh b¹n ®Ñp.
Hai c©u nãi vÒ hai vÊn ®Ò ®Ó c¹nh nhau lóc ®Çu t­ëng nh­ m©u then nh­ng thùc ra lµ sù bæ xung nghÜa cho nhau
 NhiÒu c©u t­¬ng tù M¸u ch¶y ruét mÒm, b¸n anh em xa mua l¸ng giÒng gÇn, sÈy ®µn tan nghÐ
§Ò vÒ nhµ:
§Ò 1: Tôc ng÷ khuyªn nhñ chóng ta: Th­¬ng ng­êi nh­ thÓ th­¬ng th©n
Em hiÓu g× vÒ ý nghÜa c©u nãi Êy. B»ng nh÷ng c©u tôc ng÷ ®­îc häc vµ ®äc thªm em h·y chøng minh.
Gi¶i thÝch: th­¬ng yªu ng­êi kh¸c nh­ chÝnh b¶n th©n m×nh. Hai tiÕng th­¬ng ng­êi ®Æt tr­íc th­¬ng th©n ®Ó nhÊn m¹nh ®èi t­îng ®ång c¶m, th­¬ng yªu. lêi khuyªn lÊy b¶n th©n m×nh soi vµo ng­êi kh¸c, coi ng­êi kh¸c nh­ b¶n th©n m×nh ®Ó quý träng, ®ångc¶m, th­¬ng yªu®ång lo¹i. §©y cßn lµ triªt lý cuéc sèng, c¸ch øng xö gi÷a ng­êi víi ng­êi ®Çy gi¸ trÞ nh©n v¨n. ®©y lµ bµi häc vÒ t×nh c¶m con ng­êi.
Chøng minh:
+ Lêi an ñi ®éng viªn:
-Ng­êi cã lóc vinh lóc nhôc
-N­íc cã lóc ®ôc lóc trong
-S­íng l¾m khæ nhiÒu
+ §ïm bäc: 
 -L¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch
-¨n nh¹t míi biÕt th­¬ng mÌo
-Bá th× th­¬ng v­¬ng th× téi
+Nh¾c nhë ®¹o lý: 
-¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y
 -Uèng n­íc nhí nguån
-Mét ®ªm n»m n¨m n¨m ë
+Chª tr¸ch: 
 -§­êng mßn ©n nghÜa kh«ng mßn
-Hoµi thãc nu«i gµ rõng
-¨n ch¸o ®¸ b¸t
-cã míi nãi cò
-Cã tr¨ng phô ®Ìn
-Cã x­¬ng x«ng phô t×nh l¸ lèt.
§Ò 2 : C¶m nghÜ cña em trong mét ®o¹n v¨n kho¶ng 12 dßng vÒ bµi ca dao Hoa sen
§Ò 3 : S­u tÇm nh÷ng bµi ca dao vÒ h×nh ¶nh con cß trong ca dao ViÖt Nam.
-Con cß mµ ®i ¨n ®ªm...
-C¸i cß c¸i v¹c c¸i n«ng...
-C¸i cß lÆn léi bê s«ng...
-Con cß bay l¶ bay la
-Cha sinh mÑ ®Î tay kh«ng
Cho nªn bay kh¾p t©y ®«ng kiÕm måi
Tr­íc lµ nu«i c¸i th©n t«i
Sau nu«i ®µn trÎ nu«i ®µn cã con
-Con cã chÕt rò trªn c©y
Cß con gië s¸ch xem ngµy lµm ma
Cµ cuèng uèng r­îu la ®µ
Chim ri rÝu rÝt bay ra chia phÇn
-C¸i cß lµ c¸i cß con
MÑ nã yªu nã nã  ... h×nh ¶nh thËt ®Æc s¾c: “Mét mïa xu©n nho nhá – LÆng lÏ d©ng cho ®êi”. TÊt c¶ lµ nh÷ng h×nh ¶nh Èn dô mang vÎ ®Ñp gi¶n dÞ, khiªm nh­êng, thÓ hiÖn thËt xóc ®éng ®iÒu t©m niÖm ch©n thµnh, tha thiÕt cña nhµ th¬.
 + B»ng giäng th¬ nhá nhÑ, s©u l¾ng, ­íc nguyÖn cña Thanh H¶i ®· ®i vµo lßng ng­êi ®äc, vµ lung linh trong ¸nh s¸ng cña mét nh©n sinh quan cao ®Ñp: Mçi ng­êi ph¶i mang ®Õn cho cuôoc ®êi chung mét nÐt ®Ñp riªng, ph¶i cèng hiÕn c¸i phÇn tinh tuý, dï nhá bÐ, cho ®Êt n­íc, vµ ph¶i kh«ng ngõng cèng hiÕn “Dï lµ tuæi hai m­¬i – Dï lµ khi tãc b¹c”. §ã míi lµ ý nghÜa cao ®Ñp cña ®êi ng­êi.
 - Sù thay ®æi trong c¸ch x­ng h« “t«i” sang “ta” mang ý nghÜa réng lín lµ ­íc nguyÖn chung cña nhiÒu ng­êi.
 - H×nh ¶nh “mïa xu©n nho nhá” ®Çy bÊt ngê thó vÞ vµ s©u s¾c: ®Æt c¸i v« h¹n cña trêi ®Êt bªn c¹nh cÝa h÷u h¹n cña ®êi ng­êi, t×m ra mèi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi.
 - ¦íc nguyÖn d©ng hiÕn Êy thËt lÆng lÏ, suèt ®êi, sèng ®Ñp ®Ï.
 GV më réng:
 Gi÷a hai phÇn cña bµi th¬ cã sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x­ng cña chñ thÓ tr÷ t×nh “t«i” sang “ta”. §iÒu nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ ®· ®­îc t¸c gi¶ sö dông nh­ mét dông ý nghÖ thuËt, thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t­ t­ëng trong bµi th¬. Ch÷ “t«i” trong c©u th¬ “t«i ®­a tay t«i høng” ë khæ ®Çu võa thÓ hiÖn mét c¸i “t«i” cô thÓ rÊt riªng cña nhµ th¬ võa thÓ hiÖn sù n©ng niu, tr©n träng víi vÎ ®Ñp vµ sù sèng cña mïa xu©n. NÕu thay b»ng ch÷ “ta” th× hoµn toµn kh«ng thÝch hîp víi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t­ thÕ cã vÎ ph« tr­¬ng. Cßn trong phÇn s©u, khi bµy tá ®iÒu t©m niÖm tha thiÕt nh­ mét kh¸t väng ®­îc d©ng hiÕn nh÷ng gi¸ trÞ tinh tuý cña ®êi m×nh cho cuéc ®êi chung th× ®¹i tõ “ta” l¹i t¹o ®­îc s¾c th¸i trang träng, thiªng liªng cña mét lêi nguyÖn ­íc. H¬n n÷a, ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ lµ cña riªng nhµ th¬, c¸i “t«i” cña t¸c gi¶ ®· nãi thay cho nhiÒu c¸i t«i kh¸c, nã nhÊt thiÕt ph¶i ho¸ th©n thµnh c¸i ta. Nh­ng “ta” mµ kh«ng hÒ chung chung v« h×nh mµ nhËn ra ®­îc mét giäng riªng nhá nhÑ, khiªm nh­êng, ®»m th¾m cña c¸i “t«i” Thanh H¶i : muèn ®­îc lµm mét nèt trÇm xao xuyÕn trong b¶n hoµ ca mét c¸ch lÆng lÏ chø kh«ng ph« tr­¬ng, ån µo.
 * Khæ th¬ thÓ hiÖn xóc ®éng mét vÊn ®Ò nh©n sinh lín lao.
 §Æt khæ th¬ trong mèi quan hÖ víi hoµn c¶nh cña Thanh H¶i lóc Êy, ta cµng hiÓu h¬n vÎ ®Ñp t©m hån nhµ th¬.
 C- KÕt bµi :
 - TÊt c¶ ®Òu thËt ®¸ng yªu, ®¸ng tr©n träng, ®¸ng kh©m phôc.
 - ChØ mét “mïa xu©n nho nhá” nh­ng ý nghÜa bµi th¬ l¹i rÊt lín lao, cao ®Ñp.
 Đề 8: Ph©n tÝch bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c” cña ViÔn Ph­¬ng.
Dµn bµi
 I/ Më bµi:
 - Nh©n d©n miÒn Nam tha thiÕt mong ngµy ®Êt n­íc ®­îc thèng nhÊt ®Ó ®­îc ®Õn MB th¨m B¸c
“ MiÒn Nam mong B¸c nçi mong cha” 
 (“B¸c ¬i!” Tè H÷u)
 - B¸c ra ®i ®Ó l¹i nçi tiÕc th­¬ng v« h¹n víi c¶ d©n téc. Sau ngµy thèng nhÊt, nhµ th¬ ra Hµ Néi th¨m l¨ng B¸c, víi c¶m xóc d©ng trµo à s¸ng t¸c thµnh c«ng bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c”.
 II/ Th©n bµi:
 4 khæ th¬, mçi khæ 1 ý (néi dung) nh­ng ®­îc liªn kÕt trong m¹ch c¶m xóc.
 1. Khæ th¬ 1: C¶m xóc cña nhµ th¬ tr­íc l¨ng B¸c
 + Nhµ th¬ ë tËn MN, sau ngµy thèng nhÊt ra th¨m l¨ng b¸c à Sù dång nÐn, kÕt tinh Êy ®· t¹o ra tiÕng th¬ c« ®óc, l¾ng ®äng mµ ©m vang vÒ B¸c.
 + C¸ch x­ng h«: “Con” th©n mËt, gÇn gòi.
 + Ên t­îng ban ®Çu lµ ‘hµng tre quanh l¨ng” – hµng tre biÓu t­îng cña con ng­êi ViÖt Nam
 - “Hµng tre b¸t ng¸t” : rÊt nhiÒu tre quanh l¨ng B¸c nh­ kh¾p c¸c lµng quª VN, ®©u còng cã tre.
 - “Xanh xanh VN”: mµu xanh hiÒn dÞu, t­¬i m¸t nh­ t©m hån, tÝnh c¸ch ng­êi ViÖt Nam.
 - “§øng th¼ng hµng” : nh­ t­ thÕ d¸ng vãc v÷ng ch·i, tÒ chØnh cña d©n téc ViÖt nam.
 à K1 – kh«ng dõng l¹i ë viÖc t¶ khung c¶nh quanh l¨ng B¸c víi hµng tre cã thËt mµ cßn gîi ra ý nghÜa s©u xa. §Õn víi B¸c chóng ta gÆp ®­îc d©n téc vµ n¬i B¸c yªn nghØ còng xanh m¸t bãng tre cña lµng quª VN.
 2. Khæ 2: ®Õn bªn l¨ng – t¸c gi¶ thÓ hiÖn t×nh c¶m kÝnh yªu s©u s¾c cña nh©n d©n víi B¸c.
 + Hai cÆp c©u víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ h×nh ¶nh Èn dô
MÆt trêi ®i qua trªn l¨ng /
MÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á
Dßng ng­êi/ trµng hoa
 - Suy ngÉm vÒ mÆt trêi cña thêi gian (mÆt trêi thùc): mÆt trêi vÉn to¶ s¸ng trªn l¨ng, vÉn tuÇn hoµn tù nhiªn vµ vÜnh cöu.
 - Tõ mÆt trêi cña tù nhiªn liªn t­ëng vµ vÝ B¸c còng lµ 1 mÆt trêi – mÆt trêi c¸ch m¹ng ®em ®Õn ¸nh s¸ng cho cuéc ®êi, h¹nh phóc cho con ng­êi à nãi lªn sù vÜ ®¹i, thÓ hiÖn sù t«n kÝnh cña nh©n d©n cña t¸c gi¶ ®èi víi B¸c.
 + H×nh ¶nh dßng ng­êi / trµng hoa d©ng lªn 79 mïa xu©n cña B¸c à sù so s¸nh ®Ñp, chÝnh x¸c, míi l¹ thÓ hiÖn t×nh c¶m th­¬ng nhí, kÝnh yªu vµ sù g¾n bã cña nh©n d©n víi B¸c.
 3. Khæ 3: c¶m xóc cña t¸c gi¶ khi vµo trong l¨ng
 + Kh«ng gian trong l¨ng víi sù yªn tÜnh thiªng liªng vµ ¸nh s¸ng thanh khiÕt, dÞu nhÑ ®­îc diÔn t¶ : h×nh ¶nh Èn dô thÝch hîp “vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn” – n©ng niu giÊc ngñ b×nh yªn cña B¸c.
 - GiÊc ngñ b×nh yªn: c¶m gi¸c B¸c vÉn cßn, ®ang ngñ mét giÊc ngñ ngon sau mét ngµy lµm viÖc.
 - GiÊc ngñ cã ¸nh tr¨ng vç vÒ. Trong giÊc ngñ vÜnh h»ng cã ¸nh tr¨ng lµm b¹n.
 + “VÉn biÕt trêi xanh . Trong tim’ : B¸c sèng m·i víi trêi ®Êt non s«ng, nh­ng lßng vÉn quÆn ®au, mét nâi ®au nhøc nhèi tËn t©m can à NiÒm xóc ®éng thµnh kÝnh vµ nçi ®au xãt cña nhµ th¬ ®· ®­îc biÓu hiÖn rÊt ch©n thµnh, s©u s¾c.
 4. Khæ 4 : T©m tr¹ng l­u luyÕn kh«ng muèn rêi.
 + NghÜ ngµy mai xa B¸c lßng bin rÞn, l­u luyÕn
 + Muèn lµm con chim, b«ng hoa à ®Ó ®­îc gÇn B¸c.
 + Muèn lµm c©y tre “trung hiÕu” ®Ó lµm trßn bæn phËn thùc hiÖn lêi d¹y “trung víi n­íc, hiÕu víi d©n”.
 à NhÞp dån dËp, ®iÖp tõ “muèn lµm” nh¾c ba lÇn më ®Çu cho c¸c c©u à thÓ hiÖn nçi thiÕt tha víi ­íc nguyÖn cña nhµ th¬.
 III/ KÕt bµi:
 - ¢m h­ëng bµi th¬ tha thiÕt s©u l¾ng cïng víi nghÖ thuËt Èn dô lµm t¨ng hiÖu qu¶ biÓu c¶m.
 - Bµi th¬ thÓ hiÖn tÊm lßng cña nh©n d©n, t¸c gi¶ ®èi víi B¸c.
 Đề 9: Ph©n tÝch bµi th¬ “§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” cña Huy CËn
Dµn bµi
 A – Më bµi :
 - Huy CËn (1919 – 2005) næi tiÕng trong phong trµo Th¬ míi víi nh÷ng vÇn th¬ l·ng m¹n “SÇu vò trô”.
 - Sau 1945, ®æi míi phong c¸ch, Huy CËn viÕt nhiÒu vÒ con ng­êi míi, cuéc sèng míi c¸ch m¹ng – “§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” (Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng – 1958) lµ mét bµi th¬ tiªu biÓu cã phong c¸ch míi cña Huy CËn.
 B – Th©n bµi :
 1. C¶nh ra kh¬i (Khæ 1, 2) :
 - Thêi ®iÓm : Lóc ngµy tµn, ®ªm ®Õn.
 - Kh«ng gian : BiÓn c¶ lóc ®ªm xuèng.
 - Ho¹t ®éng : §oµn ng­ d©n ra kh¬i s«i næi, khÝ thÕ, mong ®¸nh b¾t nhiÒu c¸.
 - NghÖ thuËt : C¸c h×nh ¶nh so s¸nh, nh©n ho¸, sù ®èi lËp thanh b»ng – tr¾c, chi tiÕt t­ëng t­îng gîi liªn t­ëng phong phó, s©u s¾c.
 2. C¶nh ®¸nh c¸ ®ªm trªn biÓn (Khæ 3 – 6) :
 - VÎ ®Ñp k× vÜ cña trêi biÓn §«ng, cña thiªn nhiªn ®Êt n­íc.
 - BiÓn §«ng lµ kho c¸ v« tËn víi nhiÒu lo¹i c¸ quý.
 - §oµn ng­ d©n s«i næi h¨ng say lao ®éng trªn biÓn ®ªm : Th¶ l­íi, kÐo l­íi ®¹t nh÷ng mÎ c¸ lín.
 - NghÖ thuËt : c¸c h×nh ¶nh ­íc lÖ, khoa tr­¬ng, bót ph¸p l·ng m¹n kÕt hîp t¶ thùc vµ t­ëng t­îng.
 3. C¶nh trë vÒ (Khæ 7) :
 - Thêi ®iÓm : Lóc r¹ng ®«ng.
 - Thµnh qu¶ lao ®éng to lín, ®Ênh b¾t ®­îc nhiÒu c¸.
 - NghÖ thuËt : C¸c h×nh ¶nh khoa tr­¬ng, nh©n ho¸, Èn dô, phãng ®¹i ®Æc s¾c.
 C – KÕt bµi :
 - Bµi th¬ cã sù kÕt hîp bót ph¸p hiÖn thùc vµ bót ph¸p l·ng m¹n.
 - C¶m høng l·ng m¹n c¸ch m¹ng hoµ nhËp víi c¶m høng vò trô, thiªn nhiªn.
 - NhÞp ®iÖu khoÎ kho¾n, giäng ®iÖu vui t­¬i, kh«ng gian trong s¸ng kh¸c kh«ng gian buån th¶m trong th¬ Huy CËn tr­íc 1945.
C©u 1. §o¹n v¨n
 Trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 9, em cã häc mét t¸c phÈm, trong ®ã cã hai c©u th¬ :
“Nhí c©u kiÕn ng·i bÊt vi
Lµm ng­êi thÕ Êy còng phi anh hïng”
 a. H·y cho biÕt hai c©u th¬ Êy trÝch trong t¸c phÈm nµo?
 b. Em h·y giíi thiÖu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm ®ã.
 c. Em hiÓu nghÜa cña hai c©u th¬ nh­ thÕ nµo? T¸c gi¶ muèn göi g¾m ®iÒu g× qua hai c©u th¬ Êy?
 Gîi ý:
 a. Hai c©u th¬ trong ®o¹n “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”, trÝch trong t¸c phÈm truyÖn th¬ “Lôc V©n Tiªn” cña nhµ th¬ NguyÔn §i×nh ChiÓu.
 b. Giíi thiÖu ®­îc nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc ®êi cña NguyÔn §×nh ChiÓu:
 - NguyÔn §×nh ChiÓu (1822-1888), tôc gäi lµ §å ChiÓu, sinh t¹i quª mÑ ë lµng T©n Thíi, tØnh Gia §Þnh (nay thuéc thµnh phè Hå ChÝ Minh); quª cha ë x· Bå §iÒn, huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ.
 - §ç Tó tµi n¨m 21 tuæi, nh­ng 6 n¨m sau «ng bÞ mï.
 - Sèng b»ng nghÒ d¹y häc vµ bèc thuèc ch÷a bÖnh cho nh©n d©n.
 - Thùc d©n Ph¸p x©m l­îc Nam K×, «ng tÝch cùc tham gia kh¸ng chiÕn, s¸ng t¸c th¬ v¨n khÝch lÖ tinh thÇn chiÕn ®Êu cña nh©n d©n. Lµ nhµ th¬ lín cña d©n téc, ®Ó l¹i cho ®êi nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch­¬ng cã gi¸ trÞ nh»m truyÒn b¸ ®¹o lÝ vµ cæ vò lßng yªu n­íc, ý chÝ cøu n­íc.
 c. BiÕt vËn dông kiÕn thøc tõ H¸n – ViÖt ®Ó gi¶i thÝch ý nghÜa hai c©u th¬. Tõ ®ã rót ra ý tø cña t¸c gi¶ muèn göi g¾m qua hai c©u th¬.
 - KiÕn: thÊy (chøng kiÕn).
 - Ng·i: (nghÜa): lÏ ph¶i lµm khu«n phÐp c­ xö.
 - BÊt: ch¼ng, kh«ng.
 - Vi: lµm (hµnh vi).
 - Phi: tr¸i, kh«ng ph¶i.
 * Tõ ®ã ta cã thÓ hiÓu nghÜa cña hai c©u th¬ lµ thÊy viÖc hîp víi lÏ ph¶i mµ kh«ng lµm th× kh«ng ph¶i lµ ng­êi anh hïng.
 * Qua hai c©u th¬, t¸c gi¶ muèn thÓ hiÖn mét qua niÖm ®¹o lÝ: ng­êi anh hïng lµ ng­êi s½n sµng lµm viÖc nghÜa mét c¸ch v« t­, kh«ng tÝnh to¸n. Lµm viÖc nghÜa lµ bæn phËn, lµ lÏ tù nhiªn. §ã lµ c¸ch c­ xö mang tinh thÇn nghÜa hiÖp cña c¸c bËc anh hïng h¶o h¸n.
 a. Cho c©u th¬ sau:
“ KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ”
 H·y chÐp chÝnh x¸c nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo t¶ s¾c ®Ñp cña Thuý KiÒu.
 b. Em hiÓu nh­ thÕ nµo vÒ nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt ­íc lÖ “thu thuû”, “xu©n s¬n”? C¸ch nãi “lµn thu thuû”, “nÐt xu©n s¬n” dïng nghÖ thuËt Èn dô hay ho¸n dô? Gi¶i thÝch râ v× sao em chän nghÖ thuËt Êy?
 c. Nãi khi vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, t¸c gi¶ NguyÔn Du ®· dù b¸o tr­íc cuéc ®êi vµ sè phËn cña nµng cã ®óng kh«ng? H·y lµ râ ý kiÕn cña em?
 Gîi ý:
 a. Yªu cÇu HS ph¶i chÐp chÝnh x¸c c¸c c©u th¬ t¶ s¾c ®Ñp cña Thuý KiÒu :
“KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ
So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n
Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n
Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh
Mét hai nghiªng n­íc nghiªnh thµnh
S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai”.
 b.
 * H×nh t­îng nghÖ thuËt ­íc lÖ “thu thuû”, “xu©n s¬n” cã thÓ hiÓu lµ:
 + “Thu thuû” (n­íc hå mïa thu) t¶ vÎ ®Ñp cña ®«i m¾t Thuý KiÒu trong s¸ng, thÓ hiÖn sù tinh anh cña t©m hån vµ trÝ tuÖ; lµn n­íc mµu thu gîi lªn thËt sinh ®éng vÎ ®Ñp cña ®«i m¾t trong s¸ng, long lanh, linh ho¹t.
 + “Xu©n s¬n” (nói mïa xu©n) gîi lªn ®«i l«ng mµy thanh tó trªn g­¬ng mÆt trÎ trung trµn ®Çy søc sèng.
 + C¸ch nãi “lµn thu thuû”, “nÐt xu©n s¬n” lµ c¸ch nãi Èn dô v× vÕ so s¸nh lµ ®«i m¾t vµ ®«i l«ng mµy ®­îc Èn ®i, chØ xuÊt hiÖn vÕ ®­îc so s¸nh lµ “lµn thu thuû”, “nÐt xu©n s¬n”
 c. Khi t¶ s¾c ®Ñp cña KiÒu, t¸c gi¶ NguyÔn Du ®· dù b¸o tr­íc cuéc ®êi vµ sè phËn cña nµng qua hai c©u th¬:
“ Hoa ghen thua th¾m, liÔu gêm kÐm xanh”
 VÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu lµm cho t¹o ho¸ ph¶i ghen ghÐt, ph¶i ®è kÞ: “hoa ghen”, “liÔu hên” nªn sè phËn nµng Ðo le, ®au khæ, ®Çy tr¾c trë.