Giáo án Lớp 9 môn Ngữ văn - Tiết 13: Các phương châm hội thoại (Tiếp) - Dương Thị Cúc

Ngày soạn :
 Ngày dạy 
 Tiết 13 Các phương châm hội thoại 
 (Tiếp)
A. Mục tiêu bài học:
* Kiến thức: Giúp h/sinh nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.
* Kĩ năng: Hiểu được phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp; vì nhiều lí do khác nhau, các phương châm hội thoại có khi không được tuân thủ.
* Tình cảm, thái độ:ý thức học tập tốt, biết vận dụng các p.châm đã học vào cuộc sống
B. Chuẩn bị.
+ Gv : NCTL- Soạn g.a.
+ HS : Đọc trước bài.
C. tiến trình bài dạy:
* ổn định lớp: ktss.
* Kiểm tra bài cũ:
1/Trong giao tiếp thế nào là tuân thủ phương châm quan hệ, cách thức, lịch sự ? Cho ví dụ ?
2/Phân biệt 5phương châm hội thoại đã học
3/ Làm BT 5 SGK.
*Các hoạt động dạy học.
HĐ1. Giới thiệu bài.
HĐ2. Bài mới.
- Học sinh đọc truyện.
? Câu hỏi của nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không ? Tại sao ?
? Câu hỏi ấy có sử dụng đúng chỗ, đúng lúc không ? 
? Từ câu chuyện trên, em rút ra được bài học gì trong giao tiếp? 
Học sinh đọc ghi nhớ - SGK.
HĐ3.
? Em hãy lấy thêmVD về tình huống giao tiếp mà lời hỏi thăm có dạng như trên?
? Em hãy cho biết các phương châm hội thoại đã học?
 Phương châm về lượng, phương châm về chất, ...
? Trong các bài học ấy, điểm lại các VD đã được phân tích, cho biết những tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ?
(Học sinh đọc ví dụ 2.)
? Câu trả lời của Ba có đáp ứng được nhu cầu thông tin mà An mong muốn hay không ?
? Trong tình huống này, phương châm hội thoại nào không được tuân thủ?
? Vì sao Ba không tuân thủ phương châm hội thoại đã nêu ?
HS thảo luận mục 3+4 (SGK):
? Giả sử, có một người mắc bệnh ung thư đã đến giai đoạn cuối (có thể sắp chết) thì sau khi khám bệnh, bác sỹ có nên nói thật cho người ấy biết hay không ? Tại sao ?
? Việc "nói dối" của bác sỹ có thể chấp nhận được hay không ? Tại sao ?
? Việc nói tránh đi ấy, là bác sỹ không tuân thủ phương châm hội thoại nào ?
? Em hãy nêu một số tình huống mà người nói không nên tuân thủ phương châm ấy một cách máy móc.
? Khi nói "Tiền bạc chỉ là tiền bạc" thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng không?
? Theo em, nên hiểu ý nghĩa câu nói này như thế nào ?
? Vậy, việc không tuân thủ các phương châm hội thoại bắt nguồn từ những nguyên nhân nào ?
(Học sinh đọc ghi nhớ.)
I. Quan hệ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp:
1. Ví dụ truyện "Chào hỏi"
- Câu hỏi :"Bác làm việc có vất vả lắm không?"trong tình huống giao tiếp khác có thể coi là tuân thủ phương châm lịch sự vì nó thể hiện sự quan tâm đến người khác.
Nhưng trong tình huống này, người được hỏi bị chàng ngốc gọi từ trên cây cao lúc mà người đó đang tập trung làm việc, phải vất vả trèo xuống để trả lời.
- Sử dụng không đúng chỗ, đúng lúc, 
2. Kết luận: 
 - Khi giao tiếp không những phải tuân thủ các phương châm hội thoại mà còn phải nắm được các đặc điểm của tình huống giao tiếp như: nói với ai ? nói khi nào ? nói ở đâu ? nói nhằm mục đích gì ? 
(Vì một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này nhưng không thích hợp với tình huống khác)
3. Ghi nhớ1: SGKt36. 
II.Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại:
1. Ví dụ: 
- Chỉ có 2 tình huống trong phần phương châm lịch sự là tuân thủ phương châm hội thoại, các tình huống còn lại không tuân thủ.
2. Xét đoạn đối thoại.
- Không đáp ứng được yêu cầu của An
- Phương châm về lượng không được tuân thủ.
 - Vì Ba không biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất (không nói điều mà mình không có bằng chứng xác thực) nên Ba phải trả lời chung chung như vậy.
3. Xét tình huống.
a,Không nên nói thật vì có thể sẽ khiến cho bệnh nhân hoảng sợ, tuyệt vọng.
- Có thể chấp nhận được vì nó có lợi cho bệnh nhân, giúp cho bệnh nhân lạc quan trong cuộc sống.
- Không tuân thủ phương châm về chất.
- Khi nhận xét về hình thức và tuổi tác của người đối thoại.
- Khi đánh giá về học lực hoặc năng khiếu của bạn bè.
b, Nếu xét về nghĩa hiển ngôn (bề mặt của câu chữ) thì cách nói này không tuân thủ phương châm về lượng.
- Nếu xét về nghĩa hàm ẩn:(nghĩa được hiểu bằng vốn sống,quan hệ,tri thức) cách nói này vẫn tuân thủ phương châm về lượng.
Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người. Câu này muốn nhắc nhở con người rằng ngoài tiền bạc để duy trì cuộc sống, con người còn có những mối quan hệ thiêng liêng khác trong đời sống tinh thần như quan hệ cha con , anh em, bạn bè, đồng nghiệp, ... 
* Ghi nhớ: SGKt37. 
HĐ4. 	III. luyện tập:
Bài tập 1 (học sinh lên bảng làm.)
- Đối với cậu bé 5 tuổi thì "Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao" là chuyện viển vông mơ hồ; vì vậy câu trả lời của ông bố đã không tuân thủ phương châm cách thức.
- Tuy nhiên, đối với những người đã đi học thì đây có thể là câu trả lời đúng.
Bài tập 2 (học sinh thảo luận nhóm.)
- Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt không tuân thủ phương châm lịch sự.
- Việc không tuân thủ ấy là vô lý vì khách đến nhà ai phải chào hỏi chủ nhà rồi mới nói chuyện; nhất là ở đây, thái độ và lời nói của các vị khách thật hồ đồ, chẳng có căn cứ gì cả.
* Củng cố: GV khái quát lại nội dung bài học.
* Hướng dẫn về nhà :
- Học thuộc bài.
- Làm bài tập trong sách bài tập và sách bài tập trắc nghiệm.
- Chuẩn bị bài tiếp theo.
- Giờ sau viết bài tlv số 1.