Giáo án Lớp 9 môn Ngữ văn - Tiết 40: Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự

Ngày soạn: / /2006 
Ngày dạy: / /2006 
Tiết 40
Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự
A. Mục tiêu bài học.
1.Kiến thức
- Hiểu được vai trò của mêu tả nội tâm và mối quan hệ giữa nội tâm vơi ngoại hình trong khi kể truyện.
2.Kĩ năng.
- Rèn luyện kĩ năng kết hợp kể truyện với miêu tả nội tâm nhân vật khi viết bài tự sự.
3.Thái độ.
-Học sinh có ý thức sử dụng yếu tố miêu tả trong bài văn tự sự kết hợp cả miêu tả yếu tố nội tâm.
B. Chuẩn bị 
- Giáo viên: Tham khảo tài liệu, Chuẩn bị nội dung lên lớp.
- Học sinh: Chuẩn bị bài theo hướng dẫn của giáo viên.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 5’ )
? Miêu tả có vai trò như thế nào trong văn bản tự sự ?
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài ( 1’ )
Trong chương trình Ngữ văn lớp 8 chúng ta đã tìm hiểu và nắm được vai trò của yếu tố miêu tả trong bài văn tự sự nhưng mới chỉ dừng lại ở việc miêu tả bề ngoài. ở chương trình Ngữ văn lớp 9 chúng ta tiếp tục được tìm hiểu yếu tố miêu tả ở mức cao hơn đó là làm văn tự sự kết hợp yếu tố miêu tả nội tâm. Vậy yếu tố miêu tả nội tâm có tác dụng gì với bài văn tự sự chúng ta cùng tìm hiểu.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 38’ )
Hoạt động của
giáo viên
Hoạt động
 của H/S
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh đọc thuộc lòng đoạn Kiều ở lầu Ngưng Bích.
? Em tìm những câu thơ miêu tả ngoại cảnh và những câu thơ miêu tả ngoại cảnh và tâm cảnh, những câu thơ miêu tả tâm trạng của Thúy Kiều?
?Dấu hiệu nào giúp em nhận thấy đoạn 1 là những câu thơ miêu tả cảnh và đoạn 2 là những câu thơ miêu tả nội tâm?
?Đoạn thơ sau là miêu tả nội tâm, em hãy cho biết thế nào là miêu tả nội tâm? Vai trò của nó trong văn bản tự sự?
GV yêu cầu h/s quan sát vào các đoạn thơ miêu tả ở phần trên.
?Đối tượng của miêu tả hoàn cảnh , ngoại hình và nội tâm là gì?
?Những câu thơ tả cảnh có mối quan hệ như thế nào với việc thể hiện nội tâm nhân vật?
?Nhân vật trong văn bản tự sự thường được xây dựng qua chi tiết nào?
?Yếu tố miêu tả nội tâm có vai trò gì trong việc xây dựng nhân vật?
GV đọc bài tập 2 SGK/117
?Đoạn văn miêu tả tâm trạng của ai? Đó là tâm trạng gì?
?Nhận xét cách miêu tả nội tâm nhân vật của tác giả?
?Cách miêu tả đó có tác dụng gì?
GV khái quát đó là cách miêu tả nội tâm qua ngoại hình.
?Thế nào là miêu tả nội tâm? Có mấy cách để miêu thể hiện miêu tả nội tâm?
GV yêu cầu h/s đọc ghi nhớ.
?So sánh miêu tả nội tâm và miêu tả ngoại cảnh, ngoại hình?
GV khái quát chuyển ý.
GV hướng dẫn học sinh làm bài tập.
GV nêu yêu cầu của bài tập:Thuật lại đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều bằng văn xuôi.
GV: Muốn chuyển đoạn thơ thành văn xuôi cần lưu ý.
?Xác định trước các yếu tố miêu tả ngoại cảnh và nội tâm của nhân vật.
? Với đoạn trích này khi chuyển thành văn xuôi em lựa chọn ngôi thứ mấy?
GV:Khi chuyển cần thể hiện yếu tố miêu tả nội tâm vào đoạn văn.
GV đọc đoạn văn tham khảo.
GV nêu yêu cầu bài tập 2
GV yêu cầu học sinh đọc lại đoạn trích Thúy Kiều báo ân báo oán.
?Xác định yếu tố miêu tả nội tâm?
?Lựa chọn ngôi kể?
GV đọc đoạn văn tham khảo.
GV hướng dẫn học sinh làm bài tập 3 ở nhà.
-Lưu ý: Kể lại việc đó là việc gì, diễn ra như thế nào?
+Lưu ý miêu tả tâm trạng của bản thân sau khi gây ra việc không hay đó.
-Đọc
-Phát hiện
-Nhận xét
-Khái quát
-Quan sát
-Nhận xét
-Lí giải
-Nhận xét
-Khái quát
-Đọc
-Phát hiện
-Nhận xét
-Khái quát
-Nghe
-Khái quát toàn bài
-Đọc ghi nhớ
-So sánh
-Trao đổi
-Nêu ý kiến
-Phát hiện
-Lựa chọn
-Thực hành chuyển
-Nghe
-Làm độc lập
-Lựa chọn
-Nghe
-Nghe, ghi
I. Tìm hiểu yếu tố miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự.
1. Bài tập
* Bài tập 1: Đoạn trích: Kiều ở lầu Ngưng Bích .
* Những câu thơ miêu tả ngoại cảnh:
...Trước lầu Ngưng Bích khoá xuân
Vẻ non xa, tấm trăng gần ở chung
Bốn bề bát ngát xa trông
Cát vàng cồn nọ, bụi hồng dặm kia.
-Những câu thơ miêu tả ngoại cảnh và tâm cảnh
...Buồn trông cửa biển chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh
ầm ầm tiếng sóng kêu quanh nghế ngồi.
*Những câu thơ miêu tả nội tâm.
...Bên trời góc bể bơ vơ
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai.
Xót người tựa cửa hôm mai
Quạt nồng ấp lạnh, những ai đó giờ
Sân Lai cách mấy nắng mưa
Có khi gốc tử đã vừa người ôm.
-Vì: Đoạn 1 tập chung tả cảnh thiên nhiên ở lầu Ngưng Bích.
-Đoạn sau tập trung miêu tả những suy nghĩ của Kiều: Nghĩ về thân phận cô đơn, bơ vơ nơi đất khách, nghĩ về cha mẹ chốn quê nhà ai chăm sóc phụng dưỡng lúc tuổi già.
->Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự là tái hiện những ý nghĩ, cảm xúc và diễn biến tâm trạng của nhân vật, làm cho nhân vật thêm sinh động.
-> Miêu tả nội tâm qua diễn biến tâm trạng của nhân vật.
* Đối tượng miêu tả.
-Miêu tả hoàn cảnh và ngoại hình:là những cảnh vật và con người với chân dung, hình dáng hành động, ngôn ngữ, màu sắc.
-Miêu tả nội tâm là suy nghĩ tình cảm, diễn biến tâm trạng của nhân vật ( những gì không quan sát được từ bên ngoài, nhưng có thể tự quan sát, thể nghiệm)
-Miêu tả hoàn cảnh, ngoại hình nhằm để người đọc thấy được tâm trạng bên trong của nhân vật và ngược lại.
-Xây dựng qua ngoại hình, ngôn ngữ hành động...
-Miêu tả nội tâm nhằm thể hiện suy nghĩ,rung động, trăn trở của nhân vật...
-> Miêu tả nội tâm có vai trò to lớn trong việc khắc họa đặc điểm tính cách của nhân vật.
* Bài tập 2.
-Tâm trạng của Lão Hạc, đó là tâm trạng đau đớn vật vã..
-Miêu tả nội tâm thông qua những nét chi tiết trên khuôn mặt Lão Hạc.
-Giúp người đọc hình dung được nỗi đau đớn vật vã trước khi chết của Lão Hạc.
-> Miêu tả nội tâm qua ngoại hình.
-Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự là tái hiện những ý nghĩ, cảm xúc và diễn biến tâm trạng của nhân vật, làm cho nhân vật thêm sinh động.
- Miêu tả nội tâm qua diễn biến tâm trạng của nhân vật.
-Miêu tả nội tâm qua ngoại hình.
2.Ghi nhớ: SGK/117
-Miêu tả hoàn cảnh và ngoại hình:
là miêu tả cảnh vật và con người với chân dung, hình dáng hành động, ngôn ngữ, màu sắc.
-Miêu tả nội tâm là miêu tả suy nghĩ tình cảm, diễn biến tâm trạng của nhân vật.
II. Luyện tập.
1.Bài tập 1 SGK/117.
Thuật lại đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều bằng văn xuôi
-Yếu tố ngoại hình và hành động của nhân vật.
Quá niên trạc ngoại tứ tuần
Mãy râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao
-Yếu tố miêu tả nội tâm
Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng
Ngại ngùng dợn gió e sương
Ngừng hoa bóng thẹn trông gương mặt dày
-Lựa chọn ngôi thứ 3.
* Đoạn văn tham khảo.
2.Bài tập 2: SGK/117
 Đóng vai nàng Kiều viết đoạn văn kể lại việc báo ân báo oán, trong đó có bộc lộ trực tiếp tâm trạng của Kiều lúc gặp lại Hoạn Thư.
- Yếu tố miêu tả nội tâm
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây
...Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.
Khen cho: Thật đã nên rằng
Đã lòng tri quá thì nên
-Ngôi kể thứ nhất xưng tôi.
*Đoạn văn tham khảo.
* Hoạt động 4: Củng cố, dặn dò. ( 1’ )
-Nắm được vai trò miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự.
-Làm hoàn chỉnh bài tập 1 - 2.
-Về nhà làm bài tập 3.
-Chuẩn bị: Lục Vân Tiên gặp nạn.