Giáo án Lớp 9 môn Ngữ văn - Tuần 3 - Tiết 13: Các phương châm hội thoại

Tuần 3
Tiết 13 
CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI (TT)
I-MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 
Giúp HS 
Nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp 
Hiểu được phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp , vì nhiều lí do khác nhau, các phương châm hội thoại đôi khi không được tuân thủ 
II- TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
Ổn định
Kiểm tra bài cũ: Thế nào là phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự . Mỗi loại cho ví dụ?
Giới thiệu bài :
Chúng ta đã học được một số phương châm hội thoại và cách thức sử dụng những phương châm hội thoại đó trong những tình huống giao tiếp cụ thể . Tuy nhiên các phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc, vì nhiều lí do khác nhau, các phương châm hội thoại đôi khi không được tuân thủ.
Tiến trình hoạt động :
Hoạt động 1: Cho học sinh đọc hoặc kể lại chuyện cười Thăm hỏi và trả lời câu hỏi
? Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không ? Vì sao? 
Câu hỏi Bác làm việc vất vả và nặng nhọc lắm phải không ? trong tình huống giao tíêp khác có thể được coi là lịch sự , thể hiện được sự quan tâm đến người khác. Nhưng trong tình huống này người được hỏi bị chàng rể ngốc gọi xuống từ trên cây cao lúc mà người đó đang tập trung làm việc. Rõ ràng chàng rể đã làm một việc quấy rối đến người khác, gây phiền hà cho người đó.
? Tìm những tình huống mà câu hỏi kiểu như trên được dùng một cách thích hợp, bảo đảm tuân thủ phương châm lịch sự . phân tích sự khác nhau của tình huống trong truyện thăm hỏi và tình huống vừa nêu ra.
? Sự khác nhau đó là do những yếu tố nào
-Ngữ cảnh, tình huống giao tiếp như : nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu, nói nhằm mục đích gì 
? Có thể rút ra bài học gì về giao tiếp
-Cần chú ý đến đặc điểm tình huống giao tiếp vì một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này nhưng không thích hợp trong một tình huống khác.
Gọi HS đọc phần ghi nhớ 
Hoạt động 2 
Điểm lại những tình huống giao tiếp đã được đề cập ở phần học về phương châm hội thoại và xác định trong tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ?
-Ngoại trừ hai tình huống trong phần học về phương châm lịch sự , tất cả các tình huống còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại 
2- Đọc đoạn đối thoại và trả lời 
? Trong đọan đối thoại câu hỏi của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không .
không 
? Có phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ 
-phương châm về lượng ( không cung cấp lượng tin đúng như An mong muốn )
? Vì sao người nói không tuân thủ 
-Vì người nói không biết chính xác chiếc máy bay đầu tiên trên thế giới được chế tạo năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất ( không nói điều mà mình không có bằng chứng xác thực) , người nói phải trả lời một cách chung chung. Đầu khoảng thế kỉ XX 
? Tìm tình huống tương tự 
Chẳng hạn : Bạn có biết nhà cô giáo chủ nhiệm ở đâu không / ở hướng chợ Bến Thành 
3- Trả lời câu hỏi SGK và tìm những tình huống giao tiếp tương tự 
? Khi một bác sĩ nói với bệnh nhân mắc chứng bệnh nan y về tình trạng sức khoẻ của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ ? Vì sao người nói không tuân thủ ? Vì sao bác sĩ phải làm như vậy ? Hãy tìm những tình huống giao tiếp mà phương châm đó cũng không được tuân thủ .
- Bác sĩ không thể nói sự thật về tình trạng sức khoẻ của bệnh nhân , chẳng hạn thay vì nói thật căn bệnh đã đến giai đoạn nguy kịch, không thể chữa được nữa , bác sĩ có thể động viên là nếu cố gắng thì bệnh nhân có thể vượt qua được hiểm nghèo. Nghĩa là ngườinói không tuân thủ phương châm về chất vì đã nói điều mình tin là không đúng . Nhưng đó là việc làm nhân đạo và cần thiết . Vì nhờ sự động viên đó mà bệnh nhân có thể lạc quan hơn có nghị lực hơn để sống khoảng thời gian còn lại của cuộc đời . Như vậy không phải sự nói dối nào cũng đáng chê trách hay lên án
? Có thể nêu trường hợp tương tự 
- Chẳng hạn người chiến sĩ không may sa vào tay địch không thể vì tuân thủ phương châm về chất mà khai thật hết tất cả những gì mình biế t về đồng đội 
? Từ đó ta có thể rút ra kết luận gì 
 -Trong bất kì tình huống giao tiếp nào mà có một yêu cầu nào đó quan trọng hơn , cao hơn yêu cầu tuân thủ phương châm hội thoại thì phương châm hội thoại có thể không được tuân thủ 
4- Khi nói “ Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nóikhông tuân thủ phương châm về lượng ? 
- Nếu xét về nghĩa hiển ngôn thì câu này không tuân thủ phương châm về lượng , bởi vì nó dường như không cho người nghe thêm một thông tin nào. Nhưng xét về nghĩa hàm ẩn thì câu này có nội dung của nó , nghĩa là vẫn bảo đảm tuân thủ phương châm về lượng.
Phải hiểu câu này là : Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống , chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người . Câu này có ý răn dạy người ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng hơn , thiêng liêng hơn trong cuộc sống 
? Tìm những cách nói tương tự 
-Chiến tranh là chiến tranh, nó vẫn là nó, nó là con của bố nó mà 
Đọc phần ghi nhớ 
Hoạt động 3 : Luyện tập 
BT 1,2 SGK trang 34
Ông bố không tuân thủ phương châm cách thức . Một đứa bé 6 tuổi không thể nhận biết được Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao để nhờ đó mà tìm được quả bóng . Cách nói của ông bố đối với cậu bé rất mơ hồ 
Thái độ của các vị khách ( chân, tay, tai, mắt) là bất hoà với chủ nhà (lão miệng) . Lời nói của chân vàtay không tuân thủ phương châm lịch sự . Việc không tuân thủ đó là không thích hợp với tình huống giao tiếp . Theo nghi thức giao tiếp, thông thường đến nhà ai trước hết phải chào hỏi chủ nhà , sau đó mới đề cập đến chuyện khác . Trong tình huống này các vị khách không chào hỏi gì cả mà nói ngay với chủ nhà những lời lẽ nặng nề 
GHI BẢNG
I- QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP
Câu chuyện “ Chào hỏi”
Nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu , nói mục đích gì 
Ghi nhớ SGK trang 33
II- NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI 
Cậu có biết chiếc máy bay chế tạo vào năm nào không? 
Đâu khoảng đầu thế kỉ XX
=>Không tuân thủ phương châm về lượng 
Ghi nhớ SGK trang 34