Giáo án Lớp 9 môn Sinh học - Bài 63: Ôn tập phần sinh vật và môi trường

phòng giáo dục huyện vũ thưTrường THCS Thị trấnHuyện Vũ Thư Giáo viên: Nguyễn Thị Mai SenBài 63: ôn tập phần sinh vật và môi trường. Chọn phương án trả lời đúng nhất:Câu 1. Ô nhiễm môi trường là hiện tượng:A. Môi trường tự nhiên bị bẩn, đồng thời các tính chất vật lí, hoá học, sinh học của môi trường bị thay đổi gây tác hại đến đời sống của con người và các sinh vật khác.B. Môi trường tự nhiên bị bẩn, đồng thời có những chất độc hại cho con người và các sinh vật khác.C. Môi trường tự nhiên bị nhiễm các hoá chất độc hại hoặc các chất phóng xạ do con người gây ra trong sản xuất hoặc trong chiến tranh.D. Tất cả các ý trên đều đúng.Kiểm tra bài cũACâu 2. Nguyên nhân chủ yếu gây ô nhiễm môi trường là:A. Do các hoạt động của tự nhiên như: núi lửa, bão lụt, cháy rừng ...B. Do một số sinh vật gây ra như các loài tiết chất độc bảo vệ khi bị kẻ thù tấn công.C. Do hoạt động của con người trong sản xuất và sinh hoạt.D. Cả A và C đúng.Câu 3. Thế nào là sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên ?A. Là sử dụng TNTN đảm bảo nhu cầu của xã hội hiện tại nhằm phát triển nhanh kinh tế.B. Là sử dụng TNTN tiết kiệm và hợp lí, vừa đáp ứng nhu cầu của XH hiện tại vừa duy trì lâu dài các nguồn tài nguyên cho thế hệ mai sau.C. Là sử dụng TNTN có tính toán đến hiệu quả của lợi ích phát triển KT và cân bằng sinh thái. D. Là hình thức sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. CBChương I: Sinh vật và môi trường. 1. Môi trường và các nhân tố sinh thái. Chọn phương án trả lời đúng nhất:Câu 1. Môi trường sống của sinh vật là:A. Tất cả những gì có trong tự nhiên.B. Nơi sinh vật sinh sống, gồm tất cả những khu vực bao quanh chúng.C. Nơi sinh sống của sinh vật, bao gồm tất cả những gì bao quanh sinh vật. D. Nơi sinh vật tìm kiếm thức ăn, gồm những khu vực mà chúng di cư đến.Bài 63. Ôn tập phần Sinh vật và môi trường.CCâu 2. Các loại môi trường sống phổ biến là: A. Môi trường trong đất và trên mặt đất. B. Môi trường nước. C. Môi trường sinh vật. D. Cả A, B và C.Câu 3. Nhân tố sinh thái là: A. Tất cả những gì bao quanh sinh vật. B. Là những yếu tố của môi trường tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới đời sống sinh vật. C. Là những yếu tố của môi trường tác động trực tiếp tới đời sống của sinh vật. D. Là những yếu tố của môi trường có quan hệ mật thiết với sinh vật. DBMôi trườngNhân tố sinh tháiVí dụ minh hoạMôi trường nướcMôi trường trong đấtMôi trường trên cạnMôi trường sinh vật B.63.1. Môi trường và các nhân tố sinh thái.Môi trườngN T sinh tháiVí dụ minh hoạMôi trường nước- NT vô sinh.- NT hữu sinh.- Nhiệt độ, ánh sáng ...- Thực vật, động vật, VSV ...Môi trường trong đất- NT vô sinh.- NT hữu sinh.- Nhiệt độ, độ ẩm ...- Động vật, VSV ...Môi trường trên cạn- NT vô sinh.- NT hữu sinh.- Nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm..- Thực vật, đ/vật, con người..Môi trường sinh vật- NT vô sinh.- NT hữu sinh.- Nhiệt độ, d/dưỡng, độ ẩm...- Thực vật, đ/vật, con người..B.63.1. Môi trường và các nhân tố sinh thái.? Thế nào là giới hạn sinh thái ?A. Là giới hạn quy định phạm vi sinh sống của sinh vật.B. Là giới hạn quy định vùng phân bố của sinh vật trong một điều kiện cụ thể.C. Là giới hạn chịu đựng của cơ thể sinh vật đối với một nhân tố sinh thái nhất định.D. Là giới hạn chịu đựng của cơ thể sinh vật đối với môi trường sinh thái nhất định. HĐN: Trao đổi nhóm hoàn thành B.63.2/SGK.2. Giới hạn sinh thái.CB.63.2. Sự phân chia các nhóm sinh vật dựa vào giới hạn sinh tháiNhân tố sinh thái Nhóm thực vậtNhóm động vậtánh sángNhóm cây ưa sángNhóm cây ưa bóngĐộng vật ưa sángĐộng vật ưa tốiNhiệt độThực vật biến nhiệtĐV biến nhiệtĐV hằng nhiệtĐộ ẩmThực vật ưa ẩmThực vật chịu hạn Động vật ưa ẩmĐộng vật ưa khô- Có thể căn cứ vào đặc điểm hình thái để phân biệt tác động của các NTST đối với sự thích nghi của sinh vật vì các NTST luôn tác động và ảnh hưởng đến hình thái của sinh vật, kết quả là hình thành các đặc điểm thích nghi ở sinh vật.- VD: Cây sống ở vùng nhiệt đới, có vỏ dày, tầng bần phát triển, lá có tầng cutin dày để hạn chế sự thoát hơi nước. Cây sống ở vùng ôn đới, thân và rễ có lớp bần dày, chồi cây có vảy mỏng bao bọc để cách nhiệt, bảo vệ cây.? Có thể căn cứ vào đặc điểm hình thái để phân biệt được tác động của NTST với sự thích nghi của SV không ? Cho ví dụ minh hoạ. 3. ảnh hưởng lẫn nhau giữa các sinh vật. HĐN: Thảo luận nhóm hoàn thành B 63.3/SGK. Quan hệ Cùng loàiKhác loàiHỗ trợĐối địch? Các sinh vật sống trong cùng một môi trường có quan hệ với nhau như thế nào ?B. 63.3. Quan hệ cùng loài và khác loài.Quan hệ Cùng loàiKhác loàiHỗ trợ- Quần tụ cá thể.- Cách li cá thể.- Cộng sinh- Hội sinhĐối địch- Cạnh tranh thức ăn, nơi ở, con đực -con cái trong mùa sinh sản.- Cạnh tranh- Kí sinh - nửa kí sinh- Vật chủ - con mồi ...- QH cùng loài: Các SV cùng loài hỗ trợ lẫn nhau trong nhóm cá thể, có quan hệ về sinh sản đảm bảo sự tồn tại của loài. Khi gặp ĐK bất lợi, các cá thể cạnh tranh nhau dẫn tới một số cá thể phải tách ra khỏi nhóm (cách li). - QH khác loài: Giữa các SV khác loài chủ yếu là quan hệ về dinh dưỡng và nơi ở, thể hiện ở các mối quan hệ: cộng sinh, hội sinh, cạnh tranh, kí sinh, nửa kí sinh, SV ăn SV khác. Tính chất của các mối quan hệ này là hỗ trợ hoặc đối địch.? Nêu điểm khác biệt về các mối quan hệ cùng loài và quan hệ khác loài ? Chương II: Hệ sinh thái1. Các khái niệm: (B.63.4)Khái niệmĐịnh nghĩaVí dụ Quần thểQuần xãHệ sinh tháiCân bằng sinh họcChuỗi thức ănLưới thức ăn*Quần thể: Là tập hợp các cá thể cùng loài, cùng sống trong một khu vực nhất định, ở một thời điểm nhất định và có khả năng sinh sản tạo thành những thế hệ mới. * Quần xã: Là tập hợp nhiều quần thể SV thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một không gian xác định và chúng có mối quan hệ mật thiết, gắn bó với nhau.* Hệ sinh thái: Là một hệ thống hoàn chỉnh và tương đối ổn định, bao gồm quần xã SV và môi trường sống của QX (sinh cảnh).* Cân bằng SH: Là hiện tượng số lượng cá thể của mỗi QT trong QX luôn luôn được khống chế ở mức độ phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường.* Chuỗi thức ăn: Là 1 dãy nhiều loài SV có quan hệ dinh dưỡng với nhau, mỗi loài trong chuỗi thức ăn vừa là SV tiêu thụ mắt xích đứng trước, vừa là SV bị mắt xích đứng sau tiêu thụ. - Ví dụ: Cây cỏ  Sâu ăn lá  Chim ăn sâu.  Rau xanh  Sâu ăn lá  Chim ăn sâu  Chuột  Thỏ  Đại bàng  Vi sinh vật.* Lưới thức ăn: Gồm nhiều chuỗi thức ăn có các mắt xích thức ăn chung. - Ví dụ: 2. Quần thể - Các đặc trưng của quần thể. HĐN: Thảo luận nhóm hoàn thành B.63.5/SGK. Các đặc trưngNội dung cơ bảný nghĩa sinh tháiTỉ lệ giới tínhThành phần nhóm tuổiMật độ quần thể? Quần thể có những đặc trưng cơ bản nào ? B. 63.5. Các đặc trưng của quần thể.Đặc trưngNội dung cơ bảný nghĩa sinh tháiTỉ lệ giới tính- Tỉ lệ giữa số lượng cá thể đực/cá thể cái. - Cho thấy tiềm năng sinh sản của QT.Thành phần nhóm tuổi- NT trước sinh sản.- NT sinh sản.- NT sau sinh sản.- Cho thấy hình ảnh của sự phát triển QT trong tương lai.Mật độ quần thể- Số lượng hay khối lượng SV có trong một đơn vị diện tích hay thể tích. - Chỉ ra sự cân bằng giữa tiềm năng sinh sản của QT và sức chịu đựng của MT. 3. Quần thể người.? Quần thể người khác với quần thể SV khác ở những đặc điểm nào ? ý nghĩa của tháp dân số ?- Quần thể người có những đặc trưng về kinh tế – xã hội như: pháp luật, hôn nhân, giáo dục, văn hoá ... mà QT sinh vật khác không có.- Tháp dân số thể hiện đặc trưng về dân số của mỗi quốc gia, cho thấy được mức độ tăng trưởng dân số trong tương lai, từ đó ảnh hưởng tới các chính sách phát triển kinh tế - xã hội.? Quần xã có những đặc điểm cơ bản nào ?4. Quần xã sinh vật - Các dấu hiệu điển hình của quần xã. HĐN: Thảo luận nhóm, hoàn thành B.63.6/SGK.B.63.6 Các dấu hiệu điển hình của quần xã.Đặc điểmCác chỉ sốThể hiệnSố lượng các loài trong quần xã- độ đa dạng- Mức độ phong phú về số lượng loài trong quần xã.- độ nhiều- Mật độ cá thể của từng loài trong quần xã.- độ thường gặp- Tỉ lệ % số địa điểm bắt gặp một loài trong tổng số địa điểm quan sát.Thành phần loài trong quần xã- Loài ưu thế- Loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã.- Loài đặc trưng- Loài chỉ có ở một QX hoặc có nhiều hơn hẳn các loài khác.? Quần xã và quần thể phân biệt nhau về những mối quan hệ cơ bản nào ?- Quần thể: Quan hệ cùng loài gồm quan hệ hỗ trợ hoặc cạnh tranh với nhau, và có quan hệ về sinh sản nhằm đảm bảo sự tồn tại của QT.- Quần xã: Quan hệ cùng loài giữa các SV trong QT và quan hệ khác loài giữa các QT trong QX, bao gồm quan hệ hỗ trợ hoặc đối địch nhờ đó các SV trong QX gắn bó nhau như một thể thống nhất. ? Trình bày những hoạt động tích cực và tiêu cực của con người đối với môi trường ? - HĐ tích cực: Bảo vệ, trồng, cấy, chăm sóc cây trồng, vật nuôi, cải tạo đất, làm thuỷ lợi ... - HĐ tiêu cực: Chặt, phá, đốt rừng, khai thác khoáng sản, làm ô nhiễm, suy thoái môi trường ... Chương III. Con người, dân số và môi trường.1. Tác động của con người đối với môi trường.2. ô nhiễm môi trường. ? Các biện pháp hạn chế ô nhiễm môi trường ?A. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục để nâng cao hiểu biết và ý thức của mọi người về phòng chống ô nhiễm.B. Phân loại, xử lí chất thải CN và chất thải sinh hoạt. Cải tiến công nghệ để SX ít gây ô nhiễm. C. Trồng cây xanh để hạn chế bụi và điều hoà khí hậu. Sử dụng nhiều nguồn năng lượng sạch: năng lượng gió, năng lượng mặt trời ...D. Tất cả các biện pháp trên.DChương IV: Bảo vệ môi trường.1. Sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên.? Các dạng tài nguyên thiên nhiên chủ yếu ?? Bằng cách nào con người có thẻ sử dụng TNTN một cách tiết kiệm và hợp lí ?2. Bảo vệ đa dạng các hệ sinh thái.? Vì sao cần bảo vệ các hệ sinh thái ? ? Biện pháp bảo vệ và duy trì sự đa dạng của các HST ?3. Luật Bảo vệ môi trường.? Vì sao cần có Luật bảo vệ môi trường ? ? Một số nội dung cơ bản trong Luật BVMT của V/Nam ?12341: Sinh vật sản xuất.2: Sinh vật tiêu thụ bậc 1 (ĐV ăn thực vật).3: Sinh vật tiêu thụ bậc 2 (ĐV ăn thịt).4: Sinh vật phân giải (Nấm, vi khuẩn, giun đất...).Bài tập vận dụngCâu 1. Điền những cụm từ thích hợp vào các ô màu vàng ở sơ đồ chuỗi thức ăn dưới đây và giải thích.Câu 2. Mỗi quốc gia chỉ có thể phát triển bền vững trong điều kiện nào sau đây ?A. Môi trường sống và thiên nhiên được bảo vệ tốt.B. Duy trì được cân bằng sinh thái.C. Khai thác, sử dụng và phục hồi hợp lí tài nguyên TN.D. Cả A, B và C.Câu 3. Biện pháp phát triển dân số hợp lí có hiệu quả như thế nào đối với việc bảo vệ tài nguyên TN ?A. Tăng nguồn nước. B. Tăng diện tích trồng trọt. C. Giảm áp lực sử dụng tài nguyên TN quá mức.D. Tăng nguồn tài nguyên khoáng sảnCD  - Hoàn thành phần trả lời: Câu hỏi ôn tập/SGK. - Ôn lại chương trình Sinh học lớp 6, 7, 8, chuẩn bị nội dung ở bảng 64.1  64. 6/SGK.Hướng dẫn học ở nhàXin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã về dự giờ, thăm lớp.