Giáo án môn học Ngữ văn 9 - Tiết 121: Sang thu

Ngày soạn.
Ngày dạy 
Tiết 121 .
Sang thu
 Hữu Thỉnh .
I. Mục tiêu cần đạt :
Giúp học sinh :
- Phân tích được những cảm nhận tinh tế của nhà thơ Hữu Thỉnh về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang thu .
- Rèn luyện năng lực cảm thụ thơ ca .
II. Chuẩn bị đô dùng :
GV: Những câu thơ nói về mùa thu của Nguyễn Khuyến , Xuân Diệu .
HS: Chuẩn bị bài ở nhà, đọc một số tài liệu có liên quan
III. Tiến trình tổ chức các hoạt động trên lớp :
1. ổn định tổ chức:
2 Kiểm tra bài cũ :
Đọc thuộc lòng bài " Viếng lăng Bác " và nêu cảm nhận của em sau khi học xong bài thơ này .
3.Bài mới :
Hoạt động 1: Gv vào bài:
Mùa thu là nguồn cảm hứng bất tận của thi nhân . Khoảnh khắc giao mua hạ - thu đã đọng lại ở bao vần thơ từ cổ chí kim . Với sang thu , nhà thơ Hữu Thỉnh góp một cái nhìn , một cảm nhận tinh tế , mới mẻ về thời điểm nên thơ này . Bài thơ miêu tả khung cảnh vùng đồng bằng Bắc Bộ khi thu vừa chớm đến . Bài học hôm nay ta sẽ cùng tìm hiểu sự cảm nhận tinh tế của Hữu Thỉnh qua bài thơ " Sang thu " 
Hoạt động 2 : Hướng dẫn tìm hiểu chung .
 ? Giới thiệu vài nét chính về tác giả Hữu Thỉnh  ?
Giáo viên lưu ý : Hữu Thỉnh là nhà thơ viết nhiều, viết hay về những con người, cuộc sống ở nông thôn, mùa thu. Nhiều vần thơ thu của ông mang cảm xúc bâng khuâng, vấn vương trước trời đất trong trẻo đang biến chuyển nhẹ nhàng .
Giáo viên giải thích khái quát về bối cảnh thời gia, không gian mà bài thơ miêu tả .
Giáo viên đọc mẫu , 2 học sinh đọc.
Học sinh giải thích hai từ ở chú thích SGK. 
Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào?
Hoạt động 3 : Hướng dẫn phân tích văn bản .
 Học sinh đọc khổ 1
? Cho biết nội dung chính của đoạn thơ? . 
? Sự biến đổi trời đất sang thu bắt đầu từ đâu, gợi tả qua những hình ảnh, hiện tượng gì ?
HS: Trình bày độc lập, lớp nhận xét
GV: Đánh giá, định hướng 
? Nghệ thuật tác giả sử dụng trong khổ thơ là gì ? có tác dụng như thế nào?
HS: Trao đổi, trình bày độc lập
GV: Nhận xét, định hướng 
? Cảm xúc của tác giả khi miêu tả sự biến đổi đất trời sang thu ?
HS: Trình bày độc lập, lớp nhận xét
GV: Đánh giá, định hướng và chuyển ý 
Hoạt động 4 : HD HS. Sự tinh tế trong cảm nhận của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu 
 ( Những chuyển biến trong không gian lúc sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bằng những rung động tinh tế kết hợp nhiều giác quan và được thể hiện qua những hình ảnh giàu giá trị biểu cảm )
? Em hãy tìm những hình ảnh, từ ngữ diễn đạt điều đó ? 
HS: Trình bày độc lập
GV: Nhận xét, định hướng 
? Giá trị gợi cảm của các chi tiết, hình ảnh đó ? 
HS: Trình bày độc lập
GV: Nhận xét, định hướng 
? Hãy chỉ những từ ngữ diễn tả cảm giác và từ láy đã được sử dụng ở đây ? Hãy nêu giá trị biểu đạt của các từ láy ?
HS: Trình bày độc lập
GV: Nhận xét, định hướng 
? Bình luận hình ảnh thơ :
" Có đám .......... sang thu " .
Giáo viên bình : Tất cả vạn vật đều hối hả , xôn xao khi thu về . Không còn cái gì gay gắt của mùa hè nóng nực , chỉ còn lại một bầu không gian ẩm ướt se lạnh . Một thoáng rối lòng để rồi nhường lại cho thu . Thu vừa chớm đến rất nhẹ , rất dịu , rất êm , mơ hồ như cả đất trời rùng mình thay áo mới . Hữu Thỉnh không tả trời thu " xanh ngắt ... cao " như Nguyễn Khuyến mà chỉ điểm vào bức tranh thu một chút mây vương lại của mùa hè vừa qua ...... Một khoảnh khắc giao mùa : Đám mây mùa hạ dịch chuyển dần về mùa thu . Cách cảm nhận thật độc đáo , tinh tế .
? Theo em hình ảnh , câu thơ nào thể hiện rõ một nét riêng của thời điểm giao mùa hạ - thu ?
HS: Trao đổi, trình bày độc lập
GV: Nhận xét, định hướng 
? Em hiểu như thế nào về hai câu thơ cuối bài thơ .
HS: Trao đổi nhóm, đại diện nhóm trả lời, nhóm khác bổ sung
GV: Nhận xét, định hướng 
GV : Nêu câu hỏi thảo luận nhóm
? Em có nhận xét gì về cách cảm nhận và miêu tả thiên nhiên của Hữu Thỉnh? HS: Trao đổi nhóm, đại diện nhóm trả lời, nhóm khác bổ sung
GV: Nhận xét, định hướng 
 Liên hệ những câu thơ , câu ca dao của những nhà thơ khác nói về sự chuyển mùa .
Hoạt động 5: Hướng dẫn HS Tổng kết - luyện tập . 
Học sinh tổng kết nội dung và nghệ thuật của bài thơ .
1 học sinh đọc to ghi nhớ .
Học sinh viết bài văn ngắn về cảm nhận của tác giả khi chuyển mùa .
( Giáo viên gợi ý ) .
I . Tìm hiểu chung .
1 . Tác giả :
- Tên thật: Nguyễn Hữu Thỉnh ( 1942 ) Quê ở Tam Dương - Vĩnh Phúc .
- Từ năm 2000 -> nay là Tổng thư kí Hội nhà văn Việt nam .
2 . Tác phẩm : 
sáng tác 1977 .
- Là một trong những sáng tác thành công nhất của nhà thơ Hữu Thỉnh .
3. Đọc – từ khó
* Đọc : giọng nhẹ, nhịp chậm, khoan thai, trầm lắng thoáng suy tư .
* chú thích:
* Thể thơ : 5 chữ .
II . Phân tích .
1 . Cảm nhận của nhà thơ trước sự biến đổi của đất trời sang thu :
- Bỗng nhận ra : sự đột ngột , bất ngờ .
+ Hương ổi .
+ Gió se .
+ Sương .
=> Tín hiệu của sự chuyển mùa : mùa thu đã về mang theo hương ổi chín phả vào gió se ( nhẹ , khô , lạnh ) - nét đặc trưng của sứ Bắc .
- Hình ảnh : Sương chùng chình qua ngõ -> nhân hoá , từ láy gợi hình -> thể hiện sự duyên dáng , yểu điệu của nàng tiên mùa thu .....
- Hình như : thể hiện sự ngạc nhiên , ngỡ ngàng .
=> Cảm nhận tinh tế bằng một tâm hồn nhạy cảm , tác giả thả hồn vào sự chuyển mùa của thiên nhiên , đất trời : một chút ngỡ ngàng , một chút bâng khuâng hơn cả là niềm vui trước tạo vật.
2 . Sự tinh tế trong cảm nhận của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu :
- Hương ổi lan vào không gian , phả vào gió se .
- Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm .
- Dòng sông trôi một cách thanh thản gợi lên vẻ êm dịu của bức tranh thiên nhiên .
- Cánh chim bắt đầu vội vã ở buổi hoàng hôn, đám mây, tiếng sấm .....
=> Dấu hiệu chuyển mùa .
- Hình ảnh thơ: Mây mùa hạ ... vắt ... thu 
 - Từ láy có sức gợi tả, gợi cảm: chùng chình, dềnh dàng, vội vã ....... 
-> Hình ảnh nhân hoá bất ngờ , liên tưởng thú vị , tinh tế hấp dẫn .
- " Vẫn còn bao nhiêu nắng " - Cái nắng không còn oi nồng gay gắt mà đó là sắc vàng nhạt của mùa thu .
- " Sấm ...... đứng tuổi " -> vừa mang nghĩa thực , vừa mang ý nghĩa biểu tượng .
+ Nghĩa đen : Mùa hạ thường có những cơn mưa rào bất chợt + sấm bất ngờ . Khi trời đất chuyển mình sang thu , những cơn mưa rào mùa hạ thưa dần , sấm cũng không còn ầm ầm dữ dội -> Hàng cây đứng tuổi không còn giật mình bởi tiếng sấm bất ngờ nữa .
+ Nghĩa bóng : Hình ảnh sấm + hàng cây đứng tuổi là hình ảnh ẩn dụ. Sấm : những bất thường của cuộc đời, của xã hội trong cuộc sống mỗi người. Hàng cây đứng tuổi tượng trưng cho những con người từng trải, trải qua bao sóng gió cuộc đời. Hữu Thỉnh muốn nhắn gửi: khi con người đã từng trải thì cũng vững vàng hơn trước, những tác động bất thường của ngoại cảnh cuộc đời .
=> Cảm nhận và miêu tả: tinh tế, liệt kê, thông minh để lí giải sự chuyển mùa của thiên nhiên, đất trời . 
III . Tổng kết - luyện tập .
1 . Ghi nhớ : SGK .
2 . Luyện tập 
IV. Củng cố:
?nêu những nét nghệ thuật độc đáo của bài thơ được tác giả sử dụng trong bài?
V. Hướng dẫn học ở nhà .
- Học thuộc lòng bài thơ .
- Làm bài luyện tập ở SGK .
- Soạn bài tiếp theo : Nói với con.