Giáo án môn học Ngữ văn 9 - Tiết học 13: Các phương châm hội thoại (tiếp)

Soạn: .. Tiết 13 
Dạy : ..
Tiếng Việt 
Các phương châm hội thoại ( tiếp )
A/ Mục tiêu: Qua tiết học, HS có thể :
- Hiểu được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.
- Hiểu được phương châm hội thoại không phải là những quy định bắt buộc trong mọi tình huống giao tiếp, vì nhiều lí do khác nhau các phương châm hội thoại có khi không được tuân thủ.
- Rèn kĩ năng vận dụng có hiệu quả các phương châm hội thoại vào thực tế giao tiếp xã hội.
B/ Chuẩn bị :
 - GV : Bảng phụ ghi bài tập, các tình huống.
 - HS : Xem trước nội dung tiết học.
C/ Hoạt động trên lớp :
1) ổn định tổ chức : KT sĩ số :	
2) KT bài cũ: ( 4’ ) 
 - GV dùng bảng phụ
 Câu1: Yêu cầu" khi giao tiếp cần chú ý nói ngắn gọn, rành mạch, tránh cách nói mơ hồ" thuộc về phương châm hội thoại nào ?
 A. Phương châm về lượng . C. Phương châm cách thức.
 B. Phương châm về chất . D. Phương châm quan hệ.
 E. Phương châm lịch sự.
 Câu 2: Lời thoại sau đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào ?
 - Bài toán này khó quá phải không cậu ?
 - Tớ được tám phẩy môn Văn.
3) Bài mới: ( 35’ )
Hoạt động của GV & HS
Ghi bảng
 GV hướng dẫn HS đọc hoặc kể lại truyện cười " Chào hỏi "- SGK.
GV yêu cầu HS tìm hiểu truyện và trả lời các câu hỏi :
? Câu hỏi của nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không ? Tại sao?
* HS tìm hiểu truyện, thảo luận trả lời các câu hỏi :
- Câu hỏi có tuân thủ phương châm lịch sự vì nó thể hiện sự quan tâm đến người khác.
? Câu hỏi đó có được sử dụng đúng lúc , đúng chỗ không ? Vì sao?
- Sử dụng không đúng lúc đúng chỗ vì người được hỏi đang ở trên cành cây cao nên phải vất vả trèo xuống để trả lời.
? Từ câu chuyện trên, em rút ra được bài học gì trong giao tiếp ?
* HS rút ra nhận xét :
ộ GV chốt :
Khi giao tiếp, không những phải tuân thủ các phương châm hội thoại mà còn phải nắm được các đặc điểm của tình huống giao tiếp như: Nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu, nói nhằm mục đích gì?
 GV chỉ định 1 HS đọc (ghi nhớ 1 )
 GV yêu cầu HS suy nghĩ và trả lời các câu hỏi:
? Em hãy cho biết các phương châm hội thoại đã học ? 
* HS nhắc lại 5 phương châm hội thoại đã học.
? Trong các VD đã được phân tích khi học về 5 phương châm hội thoại đó, những tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ ?
* HS xem lại các VD, trao đôi, thảo luận và trả lời:
Chỉ có tình huống trong phần học về phương châm lịch sự là tuân thủ phương châm hôị thoại, các tình huống còn lại không tuân thủ.
* 1 HS đọc mục ( ghi nhớ )
 GV yêu cầu HS đọc đoạn đối thoại và trả lời các câu hỏi :
? Câu trả lời của Ba có đáp ứng được yêu cầu của An không ?
HS: Không đáp ứng được yêu cầu của An.
? Trong tình huống này, phương châm hội thoại nào không được tuân thủ ?
HS: Phương châm về lượng không được tuân thủ.
? Vì sao Ba không tuân thủ phương châm đã nêu ?
HS: Vì Ba không biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất nên Ba phải trả lời chung chung như vậy.
3) Trường hợp 3 :
 GV gợi dẫn để HS suy nghĩ và trả lời:
? Giả sử có 1 người bệnh mắc bệnh ung thư đã đến giai đoạn cuối ( có thể sắp chết ) thì sau khi khám bệnh, bác sĩ có nên nói thật cho người ấy biết hay k0 ? Tại sao?
HS: Không nên nói thật vì có thể sẽ khiến cho bệnh nhân hoảng sợ, tuyệt vọng.
? Khi bác sĩ nói tránh đi để bệnh nhân yên tâm thì bác sĩ đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào ?
- Không tuân thủ phương châm về chất
 ( nói điều mình tin là không đúng)
? Việc "nói dối" của bác sĩ có thể chấp nhận được không ? Tại sao ?
- Có thể chấp nhận được vì nó có lợi cho bệnh nhân, giúp cho người bệnh lạc quan trong cuộc sống.
 GV yêu cầu HS nêu một số tình huống mà người nói không nên tuân thủ phương châm ấy một cách máy móc.
* HS nêu một số tình huống :
VD: Người chiến sĩ không may sa vào tay giặc, không thể khai báo hết sự thật về đơn vị mình khi tuân thủ phương châm về chất.
4) Trường hợp 4:
- GV yêu cầu HS suy nghĩ và trả lời các câu hỏi :
? Khi nói: " Tiền bạc chỉ là tiền bạc " thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng không ?
* HS suy nghĩ, thảo luận, trả lời:
- Nếu xét nghĩa bề mặt thì cách nói này không tuân thủ phương châm về lượng vì nó dường như không cho người nghe thêm một thông tin nào.
- Nếu xét theo nghĩa hàm ý thì cách nói này vẫn tuân thủ phương châm về lượng.
? Theo em, nên hiểu ý nghĩa câu này như thế nào ?
’ Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người. Câu này có ý nghĩa răn dạy con người ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên tất cả.
? Như vậy việc không tuân thủ các phương châm hội thoại có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân nào ?
* HS dựa vào các trường hợp vừa tìm hiểu để trả lời:
’ GV hệ thống hoá kiến thức và gọi 1 HS đọc mục ( ghi nhớ 2 ) .
III) Luyện tập :
1) Bài tập 1:
 GV tổ chức cho HS thảo luận yêu cầu của bài tập. Sau đó gọi 1 HS trả lời:
* HS thảo luận chung yêu cầu của bài tập. Sau đó 1 HS trả lời. Các HS khác nhận xét, bổ sung.
Ông bố đã không tuân thủ phương châm cách thức vì đối với một cậu bé 5 tuổi thì không thể nhận biết được "Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao " để nhờ đó mà tìm được qủa bóng.
2) Bài tập 2 :
GV tổ chức cho HS thảo luận, trả lời các câu hỏi của bài tập 2. Sau đó gọi HS trả lời và nhận xét , bổ sung, sửa chữa.
* Đại diện một vài HS trả lời. Các HS khác nhận xét, bổ sung.
- Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm lịch sự trong khi giao tiếp. Việc không tuân thủ đó là không thích hợp với tình huống giao tiếp và không có lí do chính đáng.
I) Quan hệ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.
1) Ngữ liệu :
2) Nhận xét
- Vận dụng các phương châm hội thoại phải phù hợp với đặc điểm của tình huống giao tiếp vì một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này nhưng lại không thích hợp trong 1 tình huống khác.
3) Kết luận : ( ghi nhớ 1)
II) Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.
1) Ngữ liệu 1:
2) Ngữ liệu 2::
* ghi nhớSGK
4) Củng cố : ( 3’ )
 ? Em hãy nhắc lại những trường hợp không tuân thủ phương châm hội 
 thoại khi giao tiếp ?
5) HD về nhà : ( 2’ )
 - Học thuộc nội dung hai ( ghi nhớ ) để nắm nội dung cơ bản của tiết học.
 - Làm hoàn thiện các bài tập trong SGK và bài tập bổ sung SBT vào vở
 ’ Xem trước nội dung tiết Tiếng Việt: " Xưng hô trong hội thoại"
D/ Rút kinh nghiệm.
.