Giáo án môn Ngữ lớp 9 - Bài 23: Viếng lăng Bác (Viễn Phương)

Ngày soạn: 27 / 2 /2008 
Ngày dạy: 29 / 2 /2008 
Bài 23. Viếng lăng Bác
(Viễn Phương )
Tiết 117: Đọc - Hiểu văn bản
A. Mục tiêu cần đạt: 
1.Kiến thức.
- Giúp học sinh cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, tự hào pha lẫn đau xót của tác giả khi từ miền Nam mới được giải phóng ra viếng lăng Bác.
- Thấy được những đặc điểm nghệ thuật của bài thơ, giọng điệu trang trọng và tha thiết phù hợp với tâm trạng và cảm xúc, nhiều h/ả ẩn dụ có giá trị xúc tích và gợi cảm. Lời thơ dung dị mà cô đúc, giàu cảm xúc mà lắng đọng.
 2.Kĩ năng.
- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ, phân tích hình ảnh thơ trong mạch vận động của tứ thơ.
3.Thái độ.
- Học sinh thêm tự hào, trân trọng kính yêu Bác.
B. Chuẩn bị:
- Giáo viên: ảnh + tranh lăng Bác.
- Học sinh: Đọc bài trả lời các câu hỏi sách giáo khoa và gợi ý của giáo viên.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động.
* Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ. ( 7’)
? Đọc thuộc lòng bài thơ Mùa xuân nho nhỏ . Em thích khổ thơ nào nhất? Vì sao? Phát biểu cảm hứng chủ đạo của bài thơ?
* Hoạt động 2: Giới thiệu bài. ( 1’)
Bác nhớ Miền Nam nỗi nhớ nhà
Miền Nam thương Bác nỗi thương cha
Nỗi mong chờ và ước ao của đồng bào Miền Nam được Bác vào thăm không còn nữa. Người đã ra đi mãi để lại bao niềm nuối tiếc trong lòng mỗi người dân Nam bộ nói riêng và nhân dân cả nước nói chung. Viễn Phương đã thay mặt nhân dân cả nước bày tỏ tình cảm của mình qua bài thơ Viếng lăng Bác.
* Hoạt động 3: Bài mới. ( 35’)
Hoạt động của
giáo viên
Hoạt động 
của h/s
Nội dung cần đạt
GV yêu cầu học sinh theo dõi chú thích dấu * SGK.
? Nêu một vài nét chính về tác giả?
GV nêu khái quát.
GV nêu yêu cầu đọc: tình cảm trang nghiệm, tha thiết pha lẫn sự đau đớn xót xa, khổ thơ cuối đọc nhanh, giọng hơi cao.
GV đọc, giáo viên yêu cầu H/S đọc.
? Giải thích các từ kết tràng hoa, bẩy mươi chín mùa xuân ?
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Em hãy nêu đặc điểm của thể thơ đó? Phương thức biểu đạt của bài thơ?
? Nhân vật trữ tình trong bài thơ là ai? Cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện như thế nào?
? Tương ứng với mạch cảm xúc đó bài thơ được chia làm mấy phần ?
GV định hướng học sinh tìm hiểu văn bản.
GV yêu cầu học sinh đọc khổ thơ đầu.
? Câu thơ đầu tiên giới thiệu với chúng ta điều gì? Em cảm nhận gì về câu thơ đầu?
? Trong niềm xúc động đó tác giả đã xưng hô như thế nào? Em nhận xét gì về cách xưng hô đó?
? Tại sao nhan đề bài thơ là Viếng lăng Bác nhưng câu mở đầu lại ra thăm lăng Bác? ý nghĩa của cách nói đó?
? H/ả đầu tiên mà tác giả quan sát và cảm nhận được là h/ả nào? Trước h/ả đó tác giả đã liên tưởng điều gì?
? Vì sao tác giả lại liên tưởng như vậy?
? Lời thơ giản dị kết hợp với câu cảm thán đã bộc lộ cảm xúc như thế nào của nhà thơ?
GV khái quát chuyển ý.
GV yêu cầu học sinh đọc khổ thơ tiếp theo.
? Ngắm nhìn đoàn người vào lăng viếng Bác nhà thơ đã có suy ngẫm gì về Bác điều đó được diễn tả độc đáo như thế nào?
? Phân tích h/ả mặt trời trong hai câu thơ?
? Ngoài h/ả mặt trời trong hai câu thơ còn h/ả nào gây ấn tượng?
? H/ả ẩn dụ này thể hiện ý nghĩa gì?
? Cảm nhận của em về 4 câu thơ?
GV khái quát chuyển ý.
GV yêu cầu h/s đọc khổ thơ tiếp.
? Cảnh trong lăng được miêu tả như thế nào? Suy nghĩ của em về cảnh đó?
? Khi vào trong lăng nhìn thấy Bác nhà thơ liên tưởng đến điều gì?
? H/ả liên tưởng đó có ý nghĩa gì?
? Trước cảnh tượng đó tâm trạng , cảm xúc của nhà thơ được diễn tả qua câu thơ nào?
? Câu thơ cảm thán đã thể hiện tâm trạng của nhà thơ như thế nào?
GV yêu cầu h/s đọc khổ thơ cuối.
? Khi ra khỏi lăng nghĩ đến ngày trở về miền Nam nhà thơ đã thốt lên điều gì?
? Trong khổ thơ cuối nhà thơ đã bày tỏ ước muốn của mình.Theo em đó là những ước muốn như thế nào? ý nghĩa của những ước muốn đó?
? Khổ thơ cuối được diễn đạt đặc sắc ở điểm gì?
GV khái quát tổng kết bài.
? Khái quát những thành công về nghệ thuật của bài thơ?
? Cảm nhận của em về bài thơ?
GV yêu cầu học sinh đọc ghi nhớ SGK/30
GV hướng dẫn học sinh luyện tập.
- Đọc
- Trình bày
- Nghe
- Nghe
- Đọc
- Giải thích
- Nhận xét
- Lí giải
-Phát hiện
-Đọc
-Phát hiện
- Nhận xét
- Lí giải
- Phát hiện
- Lí giải
- Khái quát
- Nghe
- Đọc
- Phát hiện
- Phân tích
- Phát hiện
- Suy luận
- Cảm nhận
- Nghe
- Đọc
-Phát hiện 
-Phát hiện
- Suy luận
- Phát hiện
- Cảm nhận
-Đọc
-Phát hiện
-Phân tích
- Phát hiện
- Nghe - Ghi
- Khái quát
- Cảm nhận
- đọc.
- Viết đoạn văn.
I. Đọc - tiếp xúc văn bản.
* Tác giả, tác phẩm.
-Là cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng Việt Nam giải phóng Miền nam thời kì chống Mĩ.
-Bài thơ được sáng tác năm 1976 khi công trình lăng vừa hoàn thành...
* Đọc.
* Từ khó.
-Sách giáo khoa
* Cấu trúc văn bản.
- Bài thơ được viết theo thể thơ 8 chữ, 
- Mỗi khổ tho gồm 4 câu, mỗi câu 8 chữ...
- Phương thức miêu tả, biểu cảm, trữ tình.
- Nhân vật trữ tình - nhà thơ, Cảm xúc trữ tình được thể hiện từ cảm xúc thăm lăng Bác.
* Bố cục: Ba phần
-Phần 1: Khổ thơ đầu- Cảnh bên ngoài lăng.
-Phần 2: Khổ thơ thứ 2- Cảnh đoàn người xếp hàng viếng lăng Bác.
-Phần 3: Khỏ 3 - Cảnh bên trong lăng
-Phần 4: Khổ thơ cuối- ứơc nguyện của nhà thơ.
II. Đọc - Hiểu văn bản.
1. Cảm xúc của nhà thơ trước cảnh bên ngoài lăng.
- Giới thiệu việc nhà thơ ra viếng lăng Bác.
- Câu thơ mang tính tự sự, giản dị như câu nói bình thương.
-Xưng hô con lời xưng hô thân mật, gần gũi, cảm động. Tác giả coi mình là con xa cách lâu ngày mới được gặp lại người cha già của dân tộc.
- Viếng: chia buồn với thân nhân người đã mất.
- Thăm : là gặp gỡ trò chuyện với người đang sống.
- Nhan đề: thể hiện sự trang trọng và khẳng định sự thật Bác đã ra đi.
- Câu thơ dùng từ thăm ngụ ý nói giảm đi. Bác như còn sống mãi với nhân dân Việt Nam .
- H/ả hàng tre bát ngát trong sương sớm.
-> Liên tưởng hàng tre xanh xanh đến sức sống bền bỉ của dân tộc Việt Nam.
- Đã từ lâu h/ả hàng tre là biểu tượng cho làng quê, cho con người dân tộc Việt Nam.
-> Nhà thơ xúc động trước cảnh hàng tre đứng thẳng hàng trong sương sớm, pha lẫn tâm trạng náo nức xếp hàng chờ mong vào thăm làng Bác.
2. Cảnh đoàn người xếp hàng vào lăng viếng Bác.
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ...
- Mặt trời trong câu thơ thứ nhất là mặt trời thực, mặt trời của tự nhiên.
- ở câu thơ thứ hai mặt trời là h/ả ẩn dụ sự vĩ đại của Bác như mặt trời chiếu sáng cho con đường giải phóng dân tộc, đem lại sức sống mới cho dân tộc Việt Nam. Lòng tôn kính của nhân dân đối với Bác.
-H/ả kết tràng hoa bảy mươi chín mùa xuân là h/ả ẩn dụ.
-Tấm lòng thành kính của nhân dân đối với Bác.
- Bốn câu thơ xen lẫn tả thực và ẩn dụ, nhịp điệu chậm rãi như mô phỏng nhịp điệu trang nghiêm tiến dần từng bước của đoàn người đi vào lăng viếng Bác. Nhịp điệu thơ đã thể hiện rõ những xúc động và suy tưởng sâu lắng của nhà thơ.
3. Tâm trạng của nhà thơ khi vào trong lăng.
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
- ánh sáng dịu nhẹ, trong trẻo của không gian được tác giả miêu tả chính xác, tinh tế, một khung cảnh trang nghiêm, yên tĩnh nơi Bác nằm nghỉ.
- Liên tưởng đến vầng trăng.
- H/ả vầng trăng gợi cho ta nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, sáng trong của bác. Hai câu thơ vừa miêu tả cảnh thực, vừa gửi gắm lòng kính yêu vô hạn của tác giả đối với bác.
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.
- Tuy lí trí đã nhận thức Bác vẫn còn sống mãi với non sông đất nước nhưng tình cảm thì không thể không đau xót vì sự ra đi của Người. Nhà thơ đau xót trước sự thực Bác đã đi xa.
4. Tâm trạng của nhà thơ khi rời xa lăng.
Mai về Miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
- ước muốn giản dị bé nhỏ, thể hiện tâm trạng lưu luyến của nhà thơ không muốn rời xa Bác...
- Sử dụng điệp ngữ, biểu cảm trực tiếp và gián tiếp kết hợp thể hiện mong ước thiết tha và sự lưu luyến không muốn rời xa của nhà thơ.
III. Tổng kết.
- H/ả ẩn dụ kết hợp biểu tượng
- Bài thơ thể hiện niềm thành kính và xúc động sâu sắc của nhà thơ và mọi người đối với Bác.
* Ghi nhớ: SGK / tr 60
III. Luyện tập.
- Đọc thuộc lòng bài thơ
- Viết một đoạn văn bình 2,3 khổ thơ trong bài thơ mà em thích.
* Hoạt động 4: Hướng dẫn học ở nhà. ( 2’)
- Về nhà học thuộc lòng bài thơ.
- Tập phân tích bài thơ ; Chuẩn bị bài: Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc thơ.