Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Bài 17: Văn bản: Những đứa trẻ

Ngày soạn :
Tuần / tiết : 17 \ 84, 85
Văn học 	; 	Bài 17
Vb : 	NHỮNG ĐỨA TRẺ
 ( Trích Thời thơ ấu )
Mác-xim Go-rơ-ki 
I. MỤC TIÊU : Giúp HS :
Đọc và tóm tắt văn bản.
Rung cảm trước những tâm hồn trẻ thơ trong trắng, sống thiếu tình thương và hiểu rõ nghệ thuật kể chuyện của tác giả trong đoạn trích tiểu thuyết tự thuật.
Rèn luyện kĩ năng đọc, kể, phân tích tác phẩm tự sự.
Lòng đồng cảm với những số phận bất hạnh trong cuộc sống , bên vực trẻ em ; lên án những thế lực, những cách đối xử tàn bạo đối với trẻ em.
II. CHUẨN BỊ :
* GV : Tham khảo tài liệu liên quan.
* HS : Soạn bài.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC : 
Ổn định tình hình lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’) :
a) Câu hỏi :
Phân tích hình ảnh biểu tượng con đường ở cuối truyện ngắn Cố hương của Lỗ Tấn.
Lỗ Tấn rất tin tưởng ở thế hệ trẻ và tương lai. Niềm tin ấy được gửi gắm vào 2 nhân vật Hoàng và Thuỷ Sinh như thế nào ?
 	b) Đáp án :
(1) Con đường trong suy nghĩ, liên tưởng của nhân vật “tôi” -> biểu trưng, biểu tượng, khái quát triết lí về cuộc sống con người, hiện tại đến tương lai. Đó là con đường đến tự do, hạnh phúc của con người, con đường tự thân hành động, xây dựng và hi vọng của con người. Con đường này không tự nhiên mà có, không do thần linh hay Chúa trời ban tặng mà do chính con người, nhiều người đi mãi, đi nhiều, góp phần tạo dựng nên.
(2) Tôi mong ước chúng nó sẽ không giống chúng tôi, không bao giờ phải cách bức nhau cả  không phải vất vả, chạy vạy  không phải khốn khổ mà đần độn như Nhuận Thổ ;  không phải khốn khỗ mà tàn nhẫn như bao nhiêu người khác. Chúng nó cần phải sống một cuộc đời mới, một cuộc đời mà chúng tôi chưa từng được sống.
Giảng bài mới :
Giới thiệu bài : GV giới thiệu những nét cơ bản về nhà văn Mắc-xim Go-rơ-ki và tác phẩm Thời thơ ấu ( theo chú thích (¶)).
Tiến trình bài dạy :
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung kt
Hđ 1 : Hd HS đọc, tìm hiểu chung vb.
* GV hướng dẫn đọc -> Đọc mẫu một đoạn -> HS đọc nối -> Góp ý cách đọc của HS.
* Gọi HS tóm tắt nội dung đoạn trích -> HS khác bổ sung -> GV góp ý.
* GV kiểm tra hiểu biết của HS qua một vài chú thích bất kì trong phần chú thích SGK.
-H: Ngôi kể ?
-H: Bố cục đoạn trích ? Tìm những chi tiết xuất hiện ở cả phần 1 và phần 3 tạo nên sự kết nối chặt chẽ trong vb.
Hđ 1 : Đọc, tìm hiểu chung vb.
* Lưu ý cách đọc -> Đọc văn bản.
* Tóm tắt : Sau một tuần, không thấy, sau đó ba anh em con đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp lại ra chơi với A-li-ô-sa. Chúng trò chuyện về bắt chim, về dì ghẻ  A-li-ô-sa kể cho lũ trẻ nghe những chuyện cổ tích mà bà ngoại đã kể cho chú. Viên đại tá già cấm con chơi với A-li-ô-sa, đuổi em ra khỏi sân nhà lão. Nhưng A-li-ô-sa vẫn tiếp tục chơi với mấy đứa trẻ ấy và cả bạn cảm thấy rất vui thích
* Nêu hiểu biết về nghĩa của những từ ngữ khó trong phần chú thích.
* Ngôi thứ nhất (đặt vào chú bé A-li-ô-sa)
* Xác định bố cục và chi tiết tạo nên sự nối kết chặt chẽ trong vb :
- Bố cục : 3 đoạn :
 + Đ1 : Từ đầu đến ấn em nó cúi xuống : Tình bạn ấu thơ hồn nhiên, trong trắng.
 + Đ2 : Tiếp theo đến Cấm không được đến nhà tao : Tình bạn bị cấm đoán.
 + Đ3 (phần còn lại ) : Tình bạn vẫn tiếp tục.
- Các yếu tố chủ chốt tạo nên sự nối kết chặt chẽ và gây ấn tượng lắng đọc ở người đọc : những đứa trẻ , những con chim , truyện cổ tích , người dì ghẻ , người bà hiền hậu.
I. Đọc, tìm hiểu chung vb.
Hđ 2 : Hd HS phân tích vb
-H: Vì sao lão đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con mình chơi với A-li-ô-sa (đứa trẻ hàng xóm láng giềng) , chi tiết nào trong vb nói lên điều ấy ? Qua sự việc đó, em thấy lão là người ntn ? 
-H: Duyên cớ nào đã làm cho A-li-ô-sa và ba đứa trẻ con viên đại tá già sớm quen thân và quí mến nhau ? 
-H: Qua các cuộc trò chuyện, những đứa trẻ này còn thấy ở nhau những điểm tương đồng khác để kéo chúng xích lại gần nhau hơn. Đó là điểm tương đồng nào ?
* GV chốt : Chính cùng phải sống trong hoàn cảnh thiếu tình thương yêu của cha mẹ nên mấy đứa trẻ sớm thân thiết với nhau. Chúng đến với nhau một cách tự nhiên, hồn nhiên như những đứa trẻ sống thiếu tình thương cùng cảnh ngộ. Đó là một trong nhiều ấn tượng sâu sắc của M.Go-rơ-ki khi nhớ lại tuổi thơ đầy cay đắng nhưng đôi khi cũng có những khoảnh khắc ngọt ngào của mình.
Hđ 2 : Đọc – hiểu, phân tích vb.
* Đứa nào gọi nó sang ? Cấm không được đến nhà tao , bảo ông ngoại A-li-ô-sa không được cho cháu sang nhà lão chơi nữa -> Vì thành phần xã hội của hai gia đình khác nhau ( ông bà ngoại của A-li-ô-sa là dân thường, nghèo ; còn gia đình lão đại tá là quan chức giàu sang ) -> Oáp-xi-an-ni-cốp là kẻ hách dịch, độc đoán, thiếu hiểu biết về tâm lí trẻ em.
* Do sự tình cờ, A-li-ô-sa góp sức cứu đứa nhỏ bị rơi xuống giếng, nên ba đứa trẻ nhà Oáp-xi-an-ni-cốp biết được tấm lòng của A-li-ô-sa và rủ A-li-ô-sa sang chơi với chúng.
- Sự tương đồng về nỗi bất hạnh của tuổi thơ , hoàn cảnh sống thiếu tình thương : A-li-ô-sa mất bố, mẹ đi lấy chồng khác, có mẹ mà như không, lại thường bị ông ngoại đánh đòn, chỉ có bà ngoại là người hiền hậu ; ba đứa trẻ con nhà Oáp-xi-ni-cốp mất mẹ, sống với dì ghẻ, luôn bị bố cấm đoán hoặc đánh đòn, 
II. Phân tích.
 1. Những đứa trẻ sống thiếu tình thương :
- Lão đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con mình chơi với A-li-ô-sa vì thành phần xã hội của hai gia đình khác nhau -> Oáp-xi-an-ni-cốp là kẻ hách dịch, độc đoán, thiếu hiểu biết về tâm lí trẻ em.
- A-li-ô-sa và ba đứa trẻ con viên đại tá già sớm quen thân và quí mến nhau , vì : 
 + A-li-ô-sa góp sức cứu đứa nhỏ bị rơi xuống giếng,
 + Tuổi thơ bất hạnh , sống thiếu tình thương của người thân.
Hđ 3 : Củng cố – dặn dò :
Nắm nội dung bài giảng của giáo viên và học thuộc lòng những chi tiết tiêu biểu trong truyện.
Tóm tắt đoạn trích.
Tìm hiểu các nội dung :
+ Những quan sát và cảm nhận tinh tế của chú bé A-li-ô-sa.
+ Sự kết hợp giữa chuyện đời thường và truyện cổ tích trong văn bản.
+ Nội dung tư tưởng và nghệ thuật khái quát của văn bản.
Ngày soạn :
Tuần / tiết : 17 \ 85
Văn học 	; 	Bài 17
Vb : 	NHỮNG ĐỨA TRẺ (tiếp theo)
I. MỤC TIÊU : Giúp HS :
Rung cảm trước những tâm hồn trẻ thơ trong trắng, sống thiếu tình thương và hiểu rõ nghệ thuật kể chuyện của tác giả trong đoạn trích tiểu thuyết tự thuật.
Rèn luyện kĩ năng đọc, kể, phân tích tác phẩm tự sự.
Lòng đồng cảm với những số phận bất hạnh trong cuộc sống , bên vực trẻ em ; lên án những thế lực, những cách đối xử tàn bạo đối với trẻ em.
II. CHUẨN BỊ :
* GV : Phương án tổ chức lớp : thảo luận nhóm
* HS : Tìm hiểu các nội dung :
+ Những quan sát và cảm nhận tinh tế của chú bé A-li-ô-sa.
+ Sự kết hợp giữa chuyện đời thường và truyện cổ tích trong văn bản.
+ Nội dung tư tưởng và nghệ thuật khái quát của văn bản.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC :
Ổn định tình hình lớp (1’)
Kiểm tra bài cũ (4’) :
a) Câu hỏi :
Tóm tắt đoạn trích Những đứa trẻ (trích Thời thơ ấu) của Mác-xim Go-rơ-ki .
(2) Vì sao lão đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con mình chơi với A-li-ô-sa ? Duyên cớ nào đã làm cho A-li-ô-sa và ba đứa trẻ con viên đại tá già sớm quen thân và quí mến nhau ? 
 	b) Đáp án :
(1) Tóm tắt nội dung đoạn trích : Sau một tuần, không thấy, sau đó ba anh em con đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp lại ra chơi với A-li-ô-sa. Chúng trò chuyện về bắt chim, về dì ghẻ  A-li-ô-sa kể cho lũ trẻ nghe những chuyện cổ tích mà bà ngoại đã kể cho chú. Viên đại tá già cấm con chơi với A-li-ô-sa, đuổi em ra khỏi sân nhà lão. Nhưng A-li-ô-sa vẫn tiếp tục chơi với mấy đứa trẻ ấy và cả bạn cảm thấy rất vui thích
(2) Những đứa trẻ sống thiếu tình thương :
- Lão đại tá Oáp-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con mình chơi với A-li-ô-sa vì thành phần xã hội của hai gia đình khác nhau -> Oáp-xi-an-ni-cốp là kẻ hách dịch, độc đoán, thiếu hiểu biết về tâm lí trẻ em.
- A-li-ô-sa và ba đứa trẻ con viên đại tá già sớm quen thân và quí mến nhau , vì : 
 	 + A-li-ô-sa góp sức cứu đứa nhỏ bị rơi xuống giếng,
 + Sự tương đồng về nỗi bất hạnh của tuổi thơ , hoàn cảnh sống thiếu tình thương của người thân.
Giảng bài mới : 
Giới thiệu bài : GV nêu những nội dung cần tìm hiểu trong tiết học thứ hai.
Tiến trình bài dạy :
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung 
Hđ 1 : Hd HS phân tích vb.
* GV : Trước khi quen thân, nhìn sang hàng xóm, A-li-ô-sa chỉ biết : “Ba đứa trẻ cùng mặt áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ có thể phân biệt được chúng theo tầm vóc”.
-H: Khi ba đứa trẻ kể chuyện mẹ chết, phải sống với dì ghẻ mà chúng gọi là “mẹ khác” rồi lặng đi, A-li-ô-sa quan sát và miêu tả bọn trẻ ntn ?
* GV thuyết giảng về sự quan sát và so sánh chính xác của nhà văn về cảnh tượng trên.
-H: Hình ảnh ba đứa trẻ khi bị bố mắng tiếp tục hiện lên dưới sự quan sát và cảm nhận của bé A-li-ô-sa như thế nào ? Điều đó khẳng định thêm phẩm chất gì của A-li-ô-sa ?
-H: Trong khi kể chuyện, tác giả hay lồng những chuyện đời thường với truyện cổ tích. Đó là một đặc điểm của nghệ thuật kể chuyện trong đoạn trích này. Vậy cụ thể ra sao và tác dụng nghệ thuật của biện pháp đó, theo nhận xét của em ?
Hđ 1 : Phân tích vb.
* Phát hiện -> Phát biểu.
- Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con.
-> So sánh thật chính xác, khiến người đọc liên tưởng cảnh lũ gà con sợ hãi co cụm vào nhau như nhìn thấy diều hâu, đồng thời toát lên sự cảm thông của A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của các bạn nhỏ.
* Khi lão đại tá xuất hiện và hách dịch hỏi : Đứa nào gọi nó sang ? Thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn.
-> So sánh -> làm nỗi bật dáng dấp bên ngoài của ba đứa trẻ , vừa thể hiện thế giới nội tâm của chúng. Chúng bị bố áp chế, lẳng lặng cam chịu, đi vào nhà, chẳng dám hé răng.
=> Một lần nữa A-li-ô-sa tỏ sự thông cảm với cuộc sống thiếu thốn tình thương của các bạn nhỏ.
* Thảo luận nhóm -> Trả lời : Chuyện đời thường hằng ngày và truyện cổ tích được kể lồng vào nhau qua một số chi tiết trong đoạn trích :
- Mấy đứa trẻ vừa nhắc đến chuyện dì ghẻ – mẹ khác, A-li-ô-sa liên tưởng ngay đến mụ dì ghẻ độc ác trong các truyện cổ tích mà em được nghe bà ngoại kể.
- Chi tiết mẹ thật (đã chết) của mấy đứa trẻ. Mẹ thật các câu thế nào cũng về  vì bị bọn phù thuỷ phù phép.
- Chi tiết người bà hiền hậu. Người kể nhiều chuyện cổ tích tuyệt diệu cho cháu nghe, mỗi khi quên, A-li-ô-sa lại chạy về hỏi bà.
- Thằng bé lớn khái quát : Có lẽ tất cả các bà đều tốt. Bà mình trước cũng rất tốt. Thằng bé hay nói ngày trước, đã có thời, trước kia  một cách buồn bà, dường như nó đã sống trên trái đất một trăm năm chứ không phải mười một năm.
2. Những quan sát và cảm nhận tinh tế của chú bé A-li-ô-sa :
- Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con.
-> So sánh thật chính xác, ba đứa trẻ giống lũ gà con sợ hãi co cụm vào nhau khi nhìn thấy diều hâu ; đồng thời toát lên sự cảm thông của A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của các bạn nhỏ.
- Khi bị bố vặn hỏi thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn -> So sánh -> làm nỗi bật dáng dấp bên ngoài của ba đứa trẻ , vừa thể hiện thế giới nội tâm của chúng : lẳng lặng cam chịu, buồn bã, ..
3. Chuyện đời thường và truyện cổ tích :
- Mấy đứa trẻ vừa nhắc đến chuyện dì ghẻ – mẹ khác, A-li-ô-sa liên tưởng ngay đến mụ dì ghẻ độc ác trong các truyện cổ tích mà em được nghe bà ngoại kể.
- Chi tiết mẹ thật (đã chết) của mấy đứa trẻ. Mẹ thật các câu thế nào cũng về  vì bị bọn phù thuỷ phù phép.
Hđ 2 : Hd HS tổng kết
-H: Chủ đề của đoạn trích ? 
-H: Những đặc sắc về mặt nghệ thuật ?
* GV khái quát nội dung, nghệ thuật của vb.
Hđ 2 : Tổng kết.
* Khái quát -> Nêu :
- Chủ đề : 
 + Tình bạn thân thiết giữa chú bé A-li-ô-sa với ba đứa trẻ hàng xóm sống thiếu tình thương, bất chấp những cản trở của người lớn.
 + A-li-ô-sa là một đứa trẻ tốt bụng, tính tình cứng cỏi.
- Nghệ thuật kể chuyện : Tự thuật, nhớ lại và hình đung, tưởng tượng lại những hình ảnh thời ấu thơ . So sánh chính xác. Đối thoại ngắn gọn, sinh động, phù hợp với tâm lí nhân vật. Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau hợp lí.
III. Tổng kết :
 Trong đoạn trích Những đứa trẻ, bằng tài kể chuyện giàu hình ảnh, đan xen chuyện đời thường với truyện cổ tích, Mác-xim Go-rơ-ki đã thuật lại hết sức sinh động tình bạn thân thiết nảy sinh giữa ông hồi còn nhỏ với mấy đứa trẻ sống thiếu tình thườn bên hàng xóm, bất chấp những cản trở trong quen hệ xã hội lúc bấy giờ.
Hđ 3 : Dặn dò :
Nắm nội dung kiến thức bài học và học thuộc lòng những chi tiết tiêu biểu trong văn bản.
Oân tập nội dung kiến thức các bài tiếng Việt đã học.
 - Lập dàn ý chi tiết cho đề văn : Hãy tưởng tượng mình gặp gỡ và trò chuyện với người lính lái xe trong bài thơ “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật. Viết bài văn kể lại cuộc gặp gỡ và trò chuyện đó.