Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Phân tích Chiếc lược ngà

CHIẾC LƯỢC NGÀ
 NGUYỄN QUANG SÁNG
Vào một đờm trời sỏng trăng suụng, trong một ngụi nhà nhỏ, giữa Thỏp Mười mà chung quanh nước đó lờn đầy, núi cho đỳng đõy là cỏi trạm của đường dõy giao thụng, nhà nhỏ nhưng người lại đụng. Chưa đến chuyến đi, chỳng tụi cũn phải đợi. Ban ngày, chỳng tụi chẳng biết đi đõu, hết nằm lại ngồi, cú lỳc thấy cuồng chõn, thật tự tỳng, nhưng lại cú cỏi thỳ bự lại là thọc cần cõu ra khỏi nhà để cõu cỏ. Ngày cõu cỏ đó đủ ăn rồi, đờm khụng ai muốn cõu nữa. Trong lỳc  nhàn rỗi ấy, chỳng tụi thường hay kể chuyện. Và tụi nghe cõu chuyện này của một đồng chớ già kể lại. ễng vốn là người hay kể chuyện - nhiều nhất là chuyaện tiếu lõm, cú cả tiếu lõm khỏng chiến nữa, chuyện nào cũng làm cho chỳng tụi cười lăn cười bũ. Trước khi kể, bao giờ ụng cũng cười mỉm, mặt trở nờn húm hỉnh, đỳng là ụng lóo cú duyờn già.
Nhưng hụm ấy ụng đõm ra khỏc thường. ễng già kể nhưng vẫn ngồi im, đầu hơi cỳi xuống, trầm lặng, mặt ngước nhỡn ra mờnh mụng. Chắc là một chuyện cảm động, chỳng tụi đoỏn như vậy và khụng đựa nữa. Bờn ngoài, một cơn giú ự ự thổi tới. Cỏi trạm này - một ngụi nhà cất chen vào giữa một chũm cõy giữa khu rừng tràm thưa, mỗi khi cú một cơn giú, súng nối nhau đập vào tàn cõy, nhà lại rung lờn và lắc lư như một con thuyền đang chơi vơi giữa biển. Súng đập đều đều vào cỏc chũm cõy. Đàn cũ đứng ngủ khụng yờn, một vài con vỗ cỏnh bay chấp chới. Súng giú như nhắc nhở ụng điều gỡ, ụng nghiờng tai lắng nghe. Khi cơn giú thổi qua, mặt nước trở lại yờn lặng, ụng mới ngẩng lờn mà núi. ễng núi với chỳng tụi mà như núi với cả trời nước vậy, ụng khụng nhỡn vào chỳng tụi mà nhỡn ra biển nước, chõn trời và cỏc vỡ sao.
- Chuyện xảy ra cỏch đõy đó hơn một năm rồi, mà mỗi lần nhớ lại, tụi cứ bàng hoàng như vừa thấy một giấc mơ - ễng mở đầu với giọng trầm đục: - Hụm đú, tụi đi từ trạm N.G. đến L.A. Khi chiếc xuồng mỏy đuụi tụm vừa xụ ra bến thỡ chỳng tụi ai cũng muốn biết người lỏi ấy là ai. Khụng phải tũ mũ mà cần phải biết. Bởi vỡ trước khi đi, người trạm trưởng cú bỏo cỏo với chỳng tụi đú là một đoạn đường dài, một đoạn đi xuồng mỏy, một đoạn đi bộ, đi xuồng dễ gặp trực thăng soi, đi bộ thỡ dễ gặp biệt kớch. Gặp trực thăng soi, anh em phải bỡnh tĩnh, khụng được nhốn nhỏo, khụng được tự động mà phải tuyệt đối tuõn theo sự điều khiển của người lỏi. Núi như vậy cú nghĩa là sinh mạng mỡnh phải hoàn
toàn phú thỏc cho người cầm lỏi ấy cú phải khụng cỏc bạn? Cho nờn, tụi cần nhỡn, cần biết rừ người đang cầm giữ sinh mạng mỡnh. Nhưng trời đó tối rồi, tụi chỉ thấy đú là một cụ gỏi người mảnh khảnh, vai mang cõy "cạc-bin" bỏ xếp của Mỹ, đầu chớt khăn, dỏng điệu gọn gàng.
Trước đú, tụi cú được nghe tiếng đồn trạm này cú một cụ giao liờn rất thụng minh. Một hụm cụ dẫn một đoàn khỏch sắp sửa qua sụng, cụ để khỏch dừng lạ ngoài ruộng xa. Cụ và một anh giao liờn nữa tiến trước dọn đường. Đến vườn cõy bờ sụng, cụ thấy mỡnh đó lọt vào ổ phục kớch của địch. Nhưng cụ khụng bối rối. Cụ vừa gọi người bạn của mỡnh vừa núi, cụ cố ý núi lớn cho bọn địch nghe: "Tỡnh hỡnh yờn, khụng cú gỡ, anh trở lại dẫn khỏch đi, cũn tụi sang sụng lắc xuồng đem qua". Trong cõu núi ấy cú ỏm hiệu. Anh giao liờn liền quay lại, ờm ỏi đưa khỏch bọc qua ngả khỏc, vượt sụng cỏch đú độ một vài cõy số. Cũn cụ ta, trước khi qua sụng cụ cũn gài lại hai trỏi lựu đạn. Cụ qua sụng, thế là thoỏt. Cũn đỏm biệt kớch kia, bọn nú tưởng thật, định hốt cả một đoàn khỏch, nờn chẳng dỏm rục rịch, mà cứ chờ. Chờ mói, bọn nú biết, nú chửi rủa nhau, trong lỳc lục đục kộo về lớ quớ thế nào lại vấp cả hai quả lựu đạn gài, rụng hết mấy mạng. Qua chuyện đú, người ta thờm thắt rằng cụ giao liờn ấy cú cỏi mũi rất thớnh, cụ dựng mũi để nghe mựi địch và cú thể phõn biệt được thằng nào là Mỹ, thằng nào là ngụy nữa.
Tụi nghĩ, nếu người nữ giao liờn ấy là cụ đang lỏi chiếc xuồng mỏy này thỡ mỡnh khụng đến nỗi lo lắm. Tụi muốn hỏi nhưng thấy khụng tiện nờn đành phải núi khộo:
- ở trạm này cú mấy chỏu nữ vậy hở chỏu?
- Dạ một chị là chị nuụi với chỏu nữa là hai.
Vậy là cụ nữ giao liờn này rồi, tụi cảm thấy mừng. Nghe giọng cụ núi, tụi đoỏn cụ bộ độ mười tỏm hai mươi là cựng. Tụi cảm thấy mến, muốn hỏi thờm nhưng thấy cụ đang lom khom quấn dõy vào bỏnh trớn nờn lại thụi. Quấn dõy vào bỏnh trớn xong, cụ đứng thẳng người, quay lại núi với xuồng sau:
- Tụi đi trước nhộ!
Mấy anh giao liờn xuồng sau nhao lờn:
- Thụi chị Hai đi trước đi.
- Chị ỳt đi mạnh giỏi nhỏ!
Người gọi chị Hai, người gọi chị ỳt, chẳng biết cụ thật thứ mấy.
Cụ đỏp lại mấy cõu lỏu lỉnh, gọi mấy chỳ giao liờn là em rồi quay lại chỳng tụi, hạ giọng hết sức lễ phộp:
- Cỏc bỏc, cỏc chỳ, cỏc anh cú gỡ quan trọng nờn để trong tỳi ỏo, hoặc để trong một cỏi gúi riờng. Lỡ gặp trực thăng bắn hoặc biệt kớch thỡ đồ quý khụng bị mất, bị chỏy. Cụ bỏo cho chỳng tụi những điều khụng may cú thể xảy ra nhưng giọng núi lại dịu dàng - dễ thương nữa - khỏc hẳn với giọng núi căng thẳng của ụng trạm trưởng, nờn tụi thấy khụng lo lắm. Núi xong, cụ khom lưng, giật mỏy. Xuồng rung lờn theo tiếng mỏy nổ giũn, từ từ tỏch ra khỏi vũm cõy rậm, rồi rào rào lướt tới. Giú thổi mỏt cả người, mỏt đến từng chõn túc. Nghe cụ dặn, anh em khỏch lỳi hỳi mở bũng. Cũn tụi, tụi cú cỏi gỡ quý ngoài giấy tờ, tiền ăn đường đó để sẵn trong tỳi? Tụi chợt nhớ tới cõy lược ngà nhỏ. Tụi liền mở bũng, mũ
lấy cõy lược, cho vào tỳi nhỏi đựng giấy tờ, bỏ vào tỳi ngực, rồi cài kim tõy lại thật cẩn thận.
Cỏc bạn! Mỗi lần nhỡn thấy cõy lược ngà nhỏ ấy là mỗi lần tụi băn khoăn và ngậm ngựi. Trong cuộc đời khỏng chiến của tụi, tụi chứng kiến khụng biết bao nhiờu cuộc chia tay, nhưng chưa bao giờ, tụi bị xỳc động như lần ấy. Trong những ngày hoà bỡnh vừa lập lại, tụi cựng về thăm quờ với một người bạn. Nhà chỳng tụi ở cạnh nhau gần vàm kinh nhỏ đổ ra sụng Cửu Long. Chỳng tụi cựng thoỏt ly đi khỏng chiến, đầu năm 1946, sau khi tỉnh nhà bị chiếm. Lỳc đi, đứa con gỏi đầu lũng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi. Anh thứ sỏu và cũng tờn là Sỏu. Suốt mấy năm khỏng chiến, chị Sỏu cú đến thăm anh mấy lần. Lần nào anh cũng bảo chị đưa con đến. Nhưng cỏi cảnh
đi thăm chồng ở chiến trường miền Đụng khụng đơn giản. Chị khụng dỏm đưa con qua rừng. Nghe chị núi cú lý anh khụng trỏch được. Anh chỉ thấy con qua tấm ảnh nhỏ thụi. Đến lỳc được về, cỏi tỡnh người cha cứ nụn nao trong người anh. Xuồng vào bến, thấy một đứa bộ độ tỏm tuổi túc cắt ngang vai, mặc quần đen, ỏo bụng đỏ đang chơi nhà chũi dưới búng cõy xoài trước sõn nhà, đoỏn biết là con, khụng thể chờ xuồng cặp lại bến, anh nhỳn chõn nhảy thút lờn, xụ chiếc xuồng tạt ra, khiến tụi bị chới với. Anh bước vội vàng với những bước dài, rồi dừng lại kờu to:
- Thu! Con.
Vừa lỳc ấy, tụi đó đến gần anh. Với lũng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xụ vào lũng anh, sẽ ụm chặt lấy cổ anh. Anh vừa bước, vừa khom người đưa tay đún chờ. Nghe gọi, con bộ giật mỡnh, trũn mắt nhỡn. Nú ngơ ngỏc, lạ lựng. Cũn anh, anh khụng ghỡm nổi xỳc động. Mỗi lần bị xỳc động, vết thẹo dài bờn mỏ phải lại đỏ ửng lờn, giần giật, trụng rất dễ sợ. Với vẻ xỳc động ấy và hai tay vẫn đưa về phớa trước, anh chầm chậm bước tới, giọng lặp bặp run run:
- Ba đõy con!
- Ba đõy con!
Con bộ thấy lạ quỏ, nú chớp mắt nhỡn tụi như muốn hỏi đú là ai, mặt nú bỗng tỏi đi, rồi vụt chạy và kờu thột lờn: "Mỏ! Mỏ". Cũn anh, anh đứng sững lại đú, nhỡn theo con, nỗi đau đớn khiến mặt anh sầm lại trụng thật đỏng thương, và hai tay buụng xuống như bị góy. Vỡ đường xa, chỳng tụi ở nhà được cú ba ngày. Trong ba ngày ngắn ngủi đú, con bộ khụng kịp nhận ra anh là cha. Đờm nú khụng cho anh ngủ với chị. Con bộ tớnh khớ thật khụng vừa, nú tuột xuống giường, đứng dưới đất chồm lờn, nắm tay anh kộo ra. Kộo khụng được, nú kờ miệng cắn. Cho đến ngày đi, tay anh vẫn cũn hằn sõu những dấu răng của con. Suốt ngày anh chẳng đi đõu xa, lỳc nào cũng vỗ về con. Nhưng càng vỗ về con bộ càng đẩy ra. Anh mong được nghe một tiếng "ba" của con bộ, nhưng con bộ chẳng bao giờ chịu gọi. Nghe mẹ nú bảo gọi ba vào ăn cơm thỡ nú bảo lại:
- Thỡ mỏ cứ kờu đi.
Mẹ nú đõm nổi giận, quơ đũa bếp dọa đỏnh, nú phải gọi nhưng lại núi trổng:
- Vụ ăn cơm!
Anh Sỏu vẫn ngồi im, giả vờ khụng nghe, chờ nú gọi "ba vụ ăn cơm". Con bộ cứ đứng trong bếp núi vọng ra:
- Cơm chớn rồi! - Anh cũng khụng quay lại. Con bộ bực quỏ, quay lại mẹ và bảo:
- Con kờu rồi mà người ta khụng nghe.
Anh quay lại nhỡn con vừa khẽ lắc đầu vừa cười. Cú lẽ vỡ khổ tõm đến nỗi khụng khúc được, nờn anh phải cười vậy thụi. Bữa sau, đang nấu cơm thỡ mẹ nú chạy đi mua thức ăn. Mẹ nú dặn, ở nhà cú gỡ cần thỡ gọi ba giỳp cho. Nú khụng núi khụng rằng, cứ lui cui dưới bếp. Nghe nồi cơm sụi, nú giở nắp, lấy đũa bếp sơ qua - nồi cơm hơi to, nhắm khụng thể nhắc xuống để chắt nước được, đến lỳc đú nú mới nhỡn lờn anh Sỏu. Tụi nghĩ thầm, con bộ đang bị dồn vào thế bớ, chắc nú phải gọi ba thụi. Nú nhỡn dỏo dỏc một lỳc rồi kờu lờn:
- Cơm sụi rồi, chắt nước giựm cỏi! - Nú cũng lại núi trổng.
Tụi lờn tiếng mở đường cho nú:
- Chỏu phải gọi "ba chắt nước giựm con", phải núi như vậy.
Nú như khụng để ý đến cõu núi của tụi, nú lại kờu lờn:
- Cơm sụi rồi, nhóo bõy giờ!
Anh Sỏu cứ vẫn ngồi im. Tụi dọa nú:
- Cơm mà nhóo, mỏ chỏu về thế nào cũng bị đũn. Sao chỏu khụng gọi ba chỏu. Chỏu núi một tiếng "ba" khụng được sao?
Lỳc đú nồi cơm sụi lờn sựng sục. Nú hơi sợ, nú nhỡn xuống, vẻ nghĩ ngợi, nhắc khụng nổi, nú lại nhỡn lờn. Tiếng cơm sụi như thỳc giục nú. Nú nhăn nhú muốn khúc. Nú nhỡn nồi cơm, rồi nhỡn lờn chỳng tụi. Thấy nú luýnh quýnh tụi vừa tội nghiệp vừa buồn cười, nghĩ chắc thế nào cũng chịu thua. Nú loay hoay rồi nhún gút lấy cỏi vỏ mỳc ra từng vỏ nước, miệng lầm bầm điều gỡ khụng rừ. Con bộ đỏo để thật. Trong bữa cơm đú, anh Sỏu gắp một cỏi trứng cỏ to vàng để vào cỏi chộn nú. Nú liền lấy đũa xoi vào chộn, để đú rồi bất thần hất cỏi trứng ra, cơm văng tung túe cả mõm. Giận quỏ và khụng kịp suy nghĩ, anh vung tay đỏnh vào mụng nú và hột lờn:
- Sao mày cứng đầu quỏ vậy, hả?
Tụi tưởng con bộ lăn ra khúc, sẽ gióy, sẽ đạp đổ cả mõm cơm, hoặc sẽ chạy vụt đi. Nhưng khụng, nú ngồi im, đầu cỳi gằm xuống. Nghĩ thế nào nú cầm đũa, gắp lại cỏi trứng cỏ để vào chộn, rồi lặng lẽ đứng dậy, bước ra khỏi mõm. Xuống bến, nú nhảy xuống xuồng, mở lũi túi (1) cố làm cho dõy lũi túi khua rổn rảng, khua thật to, rồi lấy dầm bơi qua sụng. Nú sang qua nhà ngoại, mộc với ngoại và khúc ở bờn ấy - chiều đú, mẹ nú sang dỗ dành mấy nú cũng khụng về. Ngày mai anh Sỏu phải đi, đú là đờm cuối cựng của hai anh chị, chị cũng khụng muốn bắt nú về. Sỏng hụm sau, bà con bờn nội, bờn ngoại đến rất đụng - Cả con bộ cũng theo ngoại nú về. Anh Sỏu phải lo tiếp khỏch, anh như khụng chỳ ý đến con nữa. Cũn chị Sỏu thỡ lo chuẩn bị đồ đạc cho chồng, chị lo xếp từng chiếc ỏo, gúi ghộm đồ đạc vụn vặt vào cỏi tỳi nhỏ, chị cứ lỳi hỳi bờn chiếc ba lụ. Con bộ như bị bỏ rơi, lỳc đứng vào gúc nhà, lỳc đứng tựa cửa và cứ nhỡn mọi người đang v ...  thấy được dỏng người của cụ giao liờn, gương mặt như hơi trũn và một đụi mắt, đụi mắt của người con gỏi thật là khú tả. Chẳng hiểu cớ sao, từ cỏi ỏnh mắt ấy, tụi dần dần thấy một người quen, quen lắm. Tụi cố nhớ, nhớ khụng ra, tụi thấy mỡnh lẩn thẩn.
Bỗng cú tiếng kờu thất thanh:
- Mỏy bay !
- Mỏy bay !
Xuồng liền chũng chành, như cú người định lao xuống, người nhốn nhỏo và nhiều tiếng lao nhao lờn:
- Tấp vào !
- Đõu?
- Đốn nú ở phớa sau kỡa!
- Tấp vào, tấp vào. Phản lực!
Cụ giao liờn cho mỏy nổ nhỏ dần, quay lại sau một lỳc rồi bảo:
- Khụng phải đõu, sao trờn trời đú mà.
Trong lỳc mọi người đang lo, cú người hoảng hốt, cú người định nhảy thỡ giọng của cụ bỡnh tĩnh như vậy đú. Cú người chưa thật tin, nhưng trước thỏi độ thản nhiờn của cụ, mọi người lại ngồi yờn. "Sao trờn trời đú mà", giọng núi nhỏ nhẹ và ngọt ngào. Và cụ lại cho mỏy nổ to. Sau mấy ngày đi bộ, được ngồi trờn chiếc xuồng mỏy thật là thớch thỳ. Nhưng nghĩ đến mỏy bay, tụi lại thấy phiền. Tiếng mỏy đuụi tụm nổ to quỏ như ỏt cả tiếng mỏy bay. May mà gặp cụ giao liờn bỡnh tĩnh, cụ mà rối, chắc cú người đó nhảy rồi, xuồng chắc cũng chỡm mất. Tụi cố khụng nghĩ gỡ khỏc, tập trung lắng nghe tiếng mỏy bay. Xuồng bắt đầu vào một quóng kinh trống, hai bờn bờ khụng cú một ngụi nhà, xa xa một chũm tre, một lựm cõy, hai bờn là cỏnh đồng hoang. Tụi sốt ruột muốn cho xuồng lao nhanh hơn. Hỡnh như hiểu tõm trạng tụi, cụ cho mỏy nổ to. Súng trước mũi xuống trào lờn kộo thành những đợt súng dài, làm run rẩy đỏm cỏ hai bờn bờ, vỗ bập bềnh cỏc giề lục bỡnh và cỏc đỏm nghề(2) mọc hoang.
Trong lỳc mọi người đang yờn tõm, đang thớch thỳ ngồi trờn chiếc xuồng lao nhanh thỡ cụ giao liờn tắt mỏy bỏo tin:
- Mỏy bay!
Cụ vừa núi vừa tấp sỏt lại bụi tre. Chiếc xuồng sau cũng tấp lại. Rừ ràng là cú tiếng mỏy bay, tiếng cỏnh quạt "lạch bạch" của đỏm trực thăng Mỹ. Tụi chẳng biết cỏi lỗ mũi của cụ thớnh đến cỡ nào, cũn cỏi tai của cụ rừ là thớnh thật, tiếng mỏy bay lẫn trong tiếng mỏy đuụi tụm, thật khú nghe. Xuồng chũng chành, cú người chới với muốn tộ:
- Nú cũn xa lắm! - Cụ trấn tĩnh chỳng tụi - Cỏc bỏc, cỏc chỳ bước lờn phõn tỏn mỏng, tỡm nỳp vào chỗ kớn. Nếu nú cú soi tới cỏc bỏc, cỏc chỳ nhớ đừng động đậy
- Trong lỳc cụ núi, anh em khỏch đó vọt lờn bờ hết rồi. Tụi là người cuối cựng. Tụi vừa bước lờn thỡ cụ bảo:
- Bỏc cứ ở đõy đi. Xuồng ớt người khụng sao!
Nếu một người nào khỏc bảo như vậy, tụi chắc khụng nghe. Trước thỏi độ của cụ, ngồi cựng một chiếc xuồng với cụ tụi thấy vững hơn ngồi trong cụng sự. Đỏm trực thăng Mỹ từ đầu kinh soi lần lần tới, tiếng động cơ của nú rầm rộ, như hàng chục chiếc tầu thủy đang chạy. ỏnh sỏng ngọn đốn soi của nú mỗi lỳc một gần. Bọn Mỹ, ngụy thường đi ba chiếc, một chiếc tỡm người, tỡm mục tiờu, cũn hai chiếc soi đốn thỡ bắn.
- Lấy lỏ cõy che kớn, đừng động đậy nhộ!
- Cụ lại nhắc tụi.
Đú là lần đầu tiờn tụi bị trực thăng soi, khi ngọn đốn của nú soi qua - cỏi thứ ỏnh sỏng chúi chang và tiếng cỏnh quạt đập trờn đầu, tụi thấy xuồng mỡnh rừ quỏ, tụi thấy cỏi be dài, thấy những lỗ trống của ba lụ dưới lớp lỏ ngụy trang, thấy cỏ quặn lờn như trong một cơn lốc, tụi nghĩ: "Thụi chết rồi". Tụi rỳt vai thu mỡnh cho nhỏ lại. Như đoỏn được tõm trạng của tụi, cụ lại nhắc:
- Nú khụng thấy rừ mỡnh như mỡnh thấy mỡnh đõu!
Lần này, lời cụ núi với tụi khụng hiệu quả nữa. Phỳt chốc tụi lại muốn lao xuống nước. Nhưng tụi kịp trấn tĩnh. Rồi cỏi ỏnh sỏng ma quỷ ấy xa dần với tiếng động cơ rầm rộ mỗi lỳc mỗi xa. Đờm lại mờ mờ đi. Tụi vẫn ngồi im vỡ cũn lo nú quay trở lại. Cụ giao liờn núi như an ủi tụi:
- Nú làm coi dữ vậy, nhưng nú chẳng thấy cỏi gỡ đõu. Miễn là mỡnh bỡnh tĩnh, đừng động đậy - Đoạn cụ nhỡn ra cỏnh đồng, gọi anh em khỏch. Anh em cú người ướt nhem, vừa thay quần ỏo, vừa chửi rủa. Xuồng lại nổ mỏy. Quỏ nửa đờm, đoàn chuyển lờn đi bộ - Chỳng tụi đi men theo bờ mẫu, băng qua cỏnh đồng, bờ mẫu chỗ bựn lầy, chỗ lồi lừm, chỗ nhầy nhụa, chỳng tụi đi sỏt vào nhau và hầu như thay phiờn nhau trượt tộ vậy. - Người này đang lom khom ngồi dậy, người khỏc lại đỏnh "ạch" ngó xuống ruộng, chỳng tụi, dộp cầm tay, mũ mẫn đi từng bước, cứ thế mà đi. Gần đến bờ sụng, giao liờn cho chỳng tụi dừng lại, phỏi trinh sỏt đi bỏm đường. Hai trinh sỏt đi khoảng hai mươi phỳt thỡ đụng biệt kớch. Lần này bọn nú khụng nằm phục trong đỏm vườn dọc bờ kinh, nú chồm ra ngoài ruộng. Sỳng nổ tới tấp. Đạn rớt veo vộo qua đầu chỳng tụi.
- Nằm xuống! Cụ giao liờn ra lệnh - Anh Tư dẫn khỏch đi, tụi ở lại.
Chẳng hiểu sao, lỳc đú tụi muốn kộo cụ cựng đi. Qua giọng phõn cụng của cụ, tụi đoỏn cụ là nhúm trưởng. Vừa nghe tiếng cụ, nhỡn lại cụ đó vụt chạy đõu rồi. Đạn đan thành lưới rớt qua đầu chỳng tụi, rơi "chộo chộo" trờn mặt ruộng, khiến chỳng tụi phải nằm dỏn người vào bờ mẫu khụng sao ngúc đầu lờn được. Trong lỳc đú, phớa bờn trỏi, bỗng cú nhiều tiếng "cạc bin" nổ. Lập tức đường đạn bay về hướng đú. Tụi đoỏn biết, cụ giao liờn đang dẫn đường đạn bay về mỡnh.
- Chạy ! - Anh Tư, người giao liờn ra lệnh. Đoàn khỏch chỳng tụi liền vọt lờn. Tụi khụng phải là người dạn sỳng cho lắm, nhưng lỳc đú, tụi khụng thấy lo cho mỡnh nữa, tụi cứ nghĩ đến cụ giao liờn. Đoàn khỏch chỳng tụi - khụng hàng ngũ, chạy bừa qua ruộng lỳa, đõm thẳng ra ven cõy, rồi vượt qua sụng. Tiếng sỳng mỗi lỳc một dữ dội. Tụi cố lắng nghe tiếng "cạc bin" của cụ, nhưng khụng tài nào nghe được, lũng cứ xụn xang. Nhờ cú tiếng sỳng biệt kớch mà chỳng tụi đến rặng cõy làng rất sớm. Anh em bờn kia trạm - trạm L. A, cũng vừa đến, khụng phải chờ lõu.
Đoàn tập hợp lại trong một đỏm dứa bị chất độc húa học, tàu lỏ lơ thơ, trống trải. Đoàn khỏch cũn đủ mặt, cú một vài người bị mất dộp, cú người qua sụng bị trụi ba lụ. Cũn tụi, già mà hóy cũn cứng. Tụi chả mất một mún gỡ. Ai cũng mệt mỏi, anh em giao liờn cho chỳng tụi nằm nghỉ đến sỏng. Cú người khụng cần phải mắc vừng, cũng chẳng trải ni lụng, nằm vật xuống đất, lấy bũng làm gối, ngỏy pho pho. Cũn tụi, vỡ nhiều nỗi, nờn cứ lơ mơ. Tụi đang trờn đường về tỉnh nhà. Làng nước đõu cũn như xưa nữa. Người ta bị rời nhà, bị dồn vào cỏc trại tập trung, rồi người ta lại phỏ ra, cả vườn tược cũng thay đổi. Tụi nghe núi vậy, nhưng khụng thể hỡnh dung ra được. Tụi cứ nhớ lại cảnh cũ. Nhớ
những lần trở về, nhớ cảnh chia tay của cha con anh Sỏu mà cõy lược tụi vẫn cũn giữ đõy. Trong khi nghĩ miờn man, đụi lỳc tụi chợt nhớ đến anh em ở lại chặn bọn biệt kớch. Nhất là cụ giao liờn. Chẳng hiểu cụ bộ và anh em giao liờn ra sao. Mệt quỏ rồi tụi cũng thiếp đi...
Nghe đõu đõy cú tiếng chõn đi, tiếng người núi, tiếng cười đựa. Tụi chợt tỉnh dậy, thấy trời đó đõm mõy ngang, màn đờm như vộn dần ra cỏnh đồng. Tụi thấy một nhúm người, chẳng nghe họ núi gỡ, nhưng biết là họ đang kể lại những chuyện sụi nổi. Và tụi nhỡn thấy, cụ giao liờn, quần ỏo cụ bựn đất bờ bết và đẫm ướt. Thế là họ về kịp rồi. Tụi vừa đến họ cũng vừa chỡa tay ra. Bõy giờ tụi mới nhỡn rừ cụ. Cụ vừa chặn địch, vừa bước ra khỏi chỗ nguy hiểm mà mặt cứ phơi phới. Mặc dự nước da cụ bị rỏm nắng, tụi trụng cụ khụng quỏ hai mươi tuổi. Con gỏi hai mươi tuổi khụng thể cú cặp mắt trong sỏng như thế, và cụ mới ngõy thơ làm sao, cụ vẫn cũn đeo bụng tũn ten, cụ đi dần về phớa tụi, tụi bỗng muốn tỏ lũng mến phục của tụi đối với cụ, cả lũng cảm ơn nữa. Nhưng chẳng lẽ lại núi như vậy, tụi mỉm cười chào cụ và làm quen:
- Này chỏu. Bỏc lo cho chỏu quỏ! Chỏu thứ mấy?
- Dạ chỏu thứ hai.
- Sao bỏc lại nghe cú người kờu chỏu là chị ỳt? Chắc là chỏu đó cú...
- Dạ khụng! - Cụ giao liờn chận cõu núi của tụi lại - chỏu vừa thứ hai vừa thứ ỳt vỡ chỏu là con một mà!
- Chỏu là người ở làng nào mà sao bỏc thấy quen quen.
- Dạ chỏu ở Cự Lao Giờng!
Nghe đến tờn làng, tụi bỗng giật mỡnh. Nhỡn cỏi đụi mắt cụ bộ, ngực tụi bỗng phập phồng, và như cú linh tớnh, tụi liền hỏi lại, hỏi dồn dập:
- Cú phải Cự Lao Giờng, quận Chợ Mới, tỉnh Long Chõu Sa khụng vậy chỏu?
- Dạ phải.
- Chỏu tờn gỡ?
- Chỏu tờn Thu.
- Thu à? Tụi lặp lại và kinh ngạc .
Tụi lặp bặp hỏi tiếp:
- Cú phải ba chỏu là Sỏu, mỏ chỏu là Bỡnh phải khụng?
Cụ bộ kinh ngạc đến nỗi khụng núi được nữa, nú mở trũn mắt nhỡn khắp người tụi. Trong lỳc đú, anh em giao liờn trạm L.A. kờu khỏch chuẩn bị lờn đường.
Nhưng tụi chẳng để ý cũng chẳng muốn nghe, tụi quay lại và bảo:
- Chờ tụi một chỳt.
Tụi quay lại cụ bộ. Cả hai người vẫn cũn ngạc nhiờn. Cụ bộ vẫn trũn mắt nhỡn tụi, đỳng, đỳng, đỳng là đụi mắt của con chỏu. Tụi thầm nghĩ, và bảo:
- Cú phải khụng chỏu?
- Dạ... Sao bỏc biết?
Tụi cố nộn xỳc động nhưng cũng lặp bặp nhắc lại:
- Bỏc là bỏc Ba đõy này. Chỏu cú cũn nhớ lỳc ba chỏu đi, ba chỏu cú hứa mua cho chỏu cõy lược khụng?
Cụ chỏu khe khẽ gật đầu: "Dạ nhớ, dạ nhớ".
Cỏc bạn ạ! Trong khỏng chiến cú những cuộc gặp gỡ thật tỡnh cờ! Tụi vừa nhỡn chỏu, vừa múc tỳi lấy ra cõy lược.
- Ba chỏu gởi cho chỏu cõy lược ngà này đõy. Cõy lược này do ba chỏu làm.
Đụi mắt của chỏu lại to trũn hơn, mặt xỳc động đến thẫn thờ. Chỏu đưa tay nhận cõy lược. Cõy lược như đỏnh thức kỷ niệm ngày chia tay, ngực chỏu phập phồng. Thấy chỏu nhỡn ngắm cõy lược, tim tụi bỗng nhúi đau. Tụi biết chỏu đang bàng hoàng trước hạnh phỳc bất ngờ, tụi khụng muốn làm gỡ xao động đến hạnh phỳc của chỏu, tụi thấy cần phải núi dối:
- Ba chỏu vẫn khoẻ, ba chỏu khụng về được, nờn gởi cho bỏc.
Chỏu Thu liền chớp mắt nhỡn tụi, mụi mấp mỏy run run:
- Chắc là bỏc lầm, cõy lược này khụng phải của ba chỏu.
Tụi đõm ra thất vọng, hoang mang nữa, tụi hỏi lại:
- Ba chỏu tờn Sỏu, mỏ chỏu tờn Bỡnh phải khụng?
- Dạ phải - Hỡnh như chỏu muốn khúc, mắt chỏu đỏ hoe nhưng cố nộn và núi:
- Nếu chỏu khụng lầm thỡ chắc bỏc sợ chỏu buồn nờn bỏc núi giấu chỏu. Chỏu
biết cha chỏu chết rồi. - Chỏu chớp mắt, hai giọt lệ ứa ra, vỡ tràn qua đụi mắt -
Chỏu chịu đựng được, bỏc đừng ngại, chỏu nghe tin ba chỏu chết đó hai năm rồi, sau đú thỡ chỏu xin mỏ chỏu đi giao liờn... Chỏu cũn muốn núi gỡ nữa, nhưng giọng bị tắc nghẹn đầu cỳi xuống, mỏi túc khẽ run run. Cũn tụi , tụi lỡ núi dối, nờn chẳng biết thế nào nữa, đành im lặng. Trong khi đú, anh em trong đoàn tỏo tỏc gọi tụi, giục tụi đi. Khụng thể nỏn lại được nữa, tụi đành phải vội vàng hỏi xin chỏu địa chỉ, hỏi thăm qua mẹ chỏu và bà con.
Nỗi mừng gặp gỡ bất ngờ khiến tụi chưa hết bàng hoàng thỡ lại phải chia tay. Nhỡn chỏu tụi bỗng buột miệng núi:
- Thụi, ba đi nghe con!
Tụi khụng nghe chỏu đỏp lại, chỉ thấy đụi mụi tỏi nhợt của chỏu mấp mỏy. Đi được một quóng xa nhỡn lại, tụi thấy chỏu cố đi theo tụi một đoạn đường. Chỏu dừng lại trờn bờ mẫu những đợt súng lỳa xanh nhỏ nối đuụi nhau dập dờn như chạy đến vỗ về chỏu. Sau lưng chỏu là đỏm dừa bị chất độc húa học mà tàu lỏ chỉ cũn những cọng khụ như những chiếc xương cỏ khổng lồ treo lủng lẳng, đọt non vừa mới đõm lờn, xa trụng như một rừng gươm. Lỳc chia tay, tụi khụng nghe chỏu gọi tụi là ba. Nhưng những lỳc nằm một mỡnh, nhớ lại thỡ tụi nghe tiếng gọi "ba" của chỏu, và tiếng "ba" như vang lờn từ trong tõm tụi.