Giáo án môn Ngữ văn khối 9 - Tuần 31 năm 2009

Ngày soạn: / / 2009
Ngày dạy: / / 2009
Tuần 31
Tiết 141-142
Văn học
Những ngôi sao xa xôi
(Lê Minh Khuê)
A- Mục tiêu cần đạt
1. Kiến thức: Giúp HS cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của ba cô thanh niên xung phong trên cao điểm trên đường Trường Sơn thời kì chống Mĩ; thấy được nét đặc sắc trong cách kể chuyện, tả nhân vật (tâm lí, ngôn ngữ) của tác giả.
2. Tích hợp với phần Văn ở tiết Ôn tập về truyện, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Lặng lẽ Sa Pa, với phần Tập làm văn ở tiết Trả bài tập làm văn số 7, Biên bản.
3. Rèn kĩ năng phân tích tác phẩm truyện: (cốt truyện, nhân vật, nghệ thuật kể chuyện...)
4. Chuẩn bị:
-Tập truyện ngắn Lê Minh Khuê, NXB Văn học, Hà Nội, 1994
-ảnh chân dung tác giả, bài hát Cô gái mở đường
B. Các họat động dạy và học.
	* ổn định tổ chức
	* Kiểm tra bài cũ
1. Tình huống truyện nào là chủ yếu ?
A. Nhĩ cả đời đi đây đi đó thì nay bị liệt, đang sống những ngày cuối cùng. Sáng đầu thu, Nhĩ ngắm cảnh vật qua cửa sổ nhà mình.
B. Thằng con đi sang bên kia sông nhưng lại lờ đò
C. Ông giáo già Khuyến vào thăm
D. Bọn trẻ hàng xóm giúp Nhĩ nằm sát cửa sổ.
2. Nhân vật Nhĩ thuộc loại nhân vật nào ?
A. Nhân vật tính cách
B. Nhân vật số phận
C. Nhân vật tư tưởng
D. Nhân vật loại hình
3. Những quy luật cuộc đời nào đã được nhân vật chính chiêm nghiệm, khái quát từ chính bản thân cuộc sống và hoàn cảnh thực tại của mình ?
	* Bài mới.
 Trên những nẻo đường Trường Sơn những năm đánh Mĩ, các chàng trai chiến sĩ lái xe không kính (Bài thơ về tiểu đội xe không kính –Phạm Tiến Duật, Xe ta đi trong đêm Trường Sơn - Tân Huyền) hay còn kính (Mảnh trăng cuối rừng – Nguyễn Minh Châu, Chào em – Cô gái Lam Hồng - ánh Dương) đều có những cuộc gặp gỡ chớp nhoáng nhưng vô cùng thú vị và cảm động với những cô gái thanh niên xung phong, những cô trinh sát mặt đường, những cô chuyên phá bom nổ chậm, mở đường cho xe qua. Những ngôi sao xa xôi kể lại cuộc sống và khắc hoạ chân dung tâm hồn, tính cách của ba cô gái trẻ – ba vì sao xa xôi trên cao điểm Trường Sơn.
Hoạt động của Giáo viên và HS
Nội dung cần đạt
?Theo chú thích trong SGK, giới thiệu tác giả và tác phẩm.
HS: Trao đổi và trả lời câu hỏi
GV: Giảng, mở rộng thêm
GV cùng HS đọc 1 lần, sau đó yêu cầu 2 - 3 HS tóm tắt toàn đoạn trích.
GV nhận xét HS đọc và tóm tắt.
+Yêu cầu:
-Giọng tâm tình, phân biệt lời lể và lời đối thoại ngắn gọn giữa các nhân vật.
HS: Nêu bố cục và nội dung từng đoạn
I- Giới thiệu chung
1. Tác giả.
Lê Minh Khuê (1949), quê Thanh Hoá, từng là thanh niên xung phong trên những nẻo đường Trường Sơn thời chống Mĩ. Những truyện ngắn đầu tay của chị ra đời vào đầu năm những năm bảy mươi của thế kỉ XX, khi chị đang còn rất trẻ, viết về cuộc sống và chiến đấu của chính bản thân và đồng đội.
2.Tác phẩm
Văn bản Những ngôi sao xa xôi (1971) có lược bỏ một vài đoạn (kể về những kỉ niệm, những hồi ức của Phương Định về thời thơ ấu ở Hà Nội và một vài chi tiết khác trong cuộc sống và chiến đấu trên cao điểm Trường Sơn: lại phá bom, gặp gỡ và trò chuyện với những người lính lái xe...)
II- Đọc – hiểu văn bản
1. Đọc và kể tóm tắt đoạn trích.
2. Bố cục:
a) Từ đầu đến "ngô sao trên mũ": Phương Định kể vể công việc và cuộc sống của bản thân và tổ ba cô trinh sát mặt đường.
b) Tiếp đến "bây giờ là buổi trưa ... Chị Thao bảo": Một lần phá bom, Nho bị thương hai chị em lo lắng, săn sóc.
c) Còn lại: Sau phút hiểm nguy, hai chị em nối nhau hát. Niềm vui của ba người trước trận mưa đá đột ngột.
	(Hết tiết 141, chuyển tiết 142)
? Đọc truyện, em thử hình dung và nhận xét hoàn cảnh sống và chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong ntn? 
HS: nêu
GV: Nhận xét.
HS phát biểu ý kiến
GV : Có ở đâu như thế này không: thần kinh căng như chão, tim đập bất chất nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết khắp chung quanh có rất nhiều bom chưa nổ. Có thể nổ ngay bây giờ, có thể chốc nữa... Nhưng nhất định sẽ nổ... Rồi khi xong việc, quay lại nhìn ảnh đoạn đường lần nữa, thở phào, chạy về hang...
H: Mặc dù sống trong hoàn cảnh như vây, nhưng họ có những phẩm chất ntn?
? Qua lời kể, tự nhận xét và nhận xét của Định về bản thân và với hai đồng đội, em hãy tìm ra những nét tính cách, phẩm chất chung của họ.
HS: so sánh, khái quát, phát biểu.
? Bên cạnh những phẩm chất chung như hai đồng đội cùng tổ, em thấy Phương Định có những nét riêng gì về tâm hồn, tình cách ? Hãy tìm những chi tiết, dẫn chứng và phân tích?
HS: lần lượt phát hiện, phân tích, phát biểu.
H: Phương Định vào chiến trường ntn? Trong cái khốc liệt của bom đạn, em thấy cô ntn?
? Diễn biến tâm lí của Định trong lần phá bom nổ chậm được tả như thế nào ? Điều đó thể hiện rõ nét phẩm chất gì ở cô ?
HS: đọc lại đoạn tả cảnh phá bom, phân tích diễn biến tâm lí của nhân vật Định và khái quát tính cách.
Nhận xét: Thế giới tâm hồn của Phương Định thật phong phú, trong sáng nhưng không phức tạp. Không thấy những băn khoăn, day dứt, trăn trở trong ý nghĩ và tình cảm của cô gái khi phải sống và chiến đấu trong thời gian dài trong hoàn cảnh khắc nghiệt, hiểm nguy.
Cách nhìn và thể hiện con người thiên về cái tốt đẹp, trong sáng, cao cả cũng là phương hướng chủ đạo và thống nhất trong văn học hiện tại Việt Nam thời kì kháng chiến.
Tâm lí Định khi phá bom được tả rất tỉ mỉ, chi tiết đến từng cảm giác, ý nghĩ, dù chỉ thoáng qua trong giây lát, mặc dù đây là công việc đã rất quen thuộc nhưng mỗi lần bắt đầu là Định lại có những cảm giác như thế: hồi hộp, lo lắng, căng thẳng, vẫn nghĩ đến cái chết mặc dù mờ nhạt, không cụ thể... từng cử động nhỏ được tả lại: từ chỗ đến gần đào quanh quả bom, nghe cảm giác quả bom nóng dần lên, căng thẳng chờ đợi tiếng nổ... Kề bên cái chết im lìm đáng sợ bất ngờ, từng cảm giác của cô gái trở nên sắc nhọn hơn. Đó là diễn biến tâm lí rất chân thực mà phải là người trong cuộc mới có thể tả được như vậy.
Nằm trong hướng chung đó, nhưng truyện của Lê Minh Khuê không rơi vào tình trạng giản đơn, công thức, dễ dãi vì nhà văn đã phát hiện và miêu tả đời sông nội tâm với những nét cụ thể tâm lí nhân vật.
GV: Nhận xét
Nhận xét: Thế giới tâm hồn của Phương Định thật phong phú, trong sáng nhưng không phức tạp. Không thấy những băn khoăn, day dứt, trăn trở trong ý nghĩ và tình cảm của cô gái khi phải sống và chiến đấu trong thời gian dài trong hoàn cảnh khắc nghiệt, hiểm nguy.
- Cách nhìn và thể hiện con người thiên về cái tốt đẹp, trong sáng, cao cả cũng là phương hướng chủ đạo và thống nhất trong văn học hiện tại Việt Nam thời kì kháng chiến.
Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai
(Tố Hữu)
Có những ngày vui sao
Cả nước lên đường
Xao xuyến bờ tre từng hồi trống giục
(Chính Hữu)
Những tiểu đội xe không kính, Nguyệt và Lãm trong Mảnh trăng cuối rừng...
H: Trong cuộc sống chị Thao được miêu tả ntn?
H: Còn trong công việc chị ntn?
H: Qua cuộc sống sinh hoạt và công việc em thấy chị Thao là người ntn?
GV: Thao cũng là cô gái trẻ, mặc dù lớn tuổi hơn và cô cùng tổ trinh sát 1 chút nhưng Thao tỏ ra cứng cỏi và gương mẫu quan tâm đến Nho, Phương Định. Cô cũng là người giàu tình cảm, dũng cảm trong công việc.
H: Qua phân tích nhân vật em có nhận xét gì về ngòi bút miêu tả của Lê Minh Khuê qua truyện ngắn này?
HS: Nhận xét nội dung và NT của truyện
GV: Củng cố nội dung bài học
4. Phân tích
a) Hoàn cảnh sống, chiến đấu và tính cách tổ nữ thanh niên xung phong trinh sát mặt đường.
-Họ sống và chiến đấu trên một cao điểm, trọng điểm (giải thích nghĩa), trên đường Trường Sơn những năm chống Mĩ (60-70) ác liệt. Nhiệm vụ hằng ngày họ được giao càng hết sức nguy hiểm.. Đó là công việc chết người, luôn đối mặt với thần chết , công việc làm căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm, bình tĩnh, khôn ngoan, nhạy cảm và khéo léo, đòi hỏi kinh nghiệm... sẵn sàng hi sinh... những vẫn nhiều khi khó tránh khỏi sự cố bất ngờ. Chẳng có ai biết được cái quả bom câm lặng, có khi đang ấm nóng dần lên, nằm chềnh ềnh ra đó có thể phát nổ bất cứ lúc nào...
Đó là công việc hằng ngày của họ.
 - Phẩm chất chung của ba cô gái thanh niên xung phong:
-Những cô gái còn rất trẻ, cá tính và hoàn cảnh riêng không giống nhau nhưng đều có những phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong tình nguyện ở chiến trường:
-Tinh thần trách nhiệm tự giác rất cao, quyết tâm hoàn thành mọi nhiệm vụ được phân công.
-Lòng dũng cảm, sẵn sàng hi sinh, không quản khó khăn, gian khổ, hiểm nguy.
-Tình đồng chí, đồng đội keo sơn gắn bó.
-Hay xúc động, nhiều mộng mơ, dễ vui, dễ buồn, thích làm đẹp cho cuộc sống của mình, dù trong hoàn cảnh khó khăn, ác liệt (thích thêu thùa, thích chép bài hát, thích nhớ về quê hương và người thân...).
=> Đó là những phẩm chất vừa cao đẹp vừa bình dị, hồn nhiên, lạc quan của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến tranh chống Mĩ.
b) Nhân vật Phương Định.
- Là cô gái Hà Nội, có một thời học sinh hồn nhiên, vô tư lự bên mẹ, trong căn buồng nhỏ ở một đường phố yên tĩnh trong những ngày thanh bình trước chiến tranh, những kỉ niệm êm đềm ấy thường sống lại trong trí nhớ của Định giữa chiến trường dữ dội làm dịu mát tâm hồn trong hoàn cảnh căng thẳng, khốc liệt của chiến trường.
- Vào chiến trường đã 3 năm , đã quen với đạn bom, nguy hiểm, vượt qua bao thử thách hiểm nghèo, giáp mặt hằng ngày với cái chết, nhưng ở cô không hề mất đi sự hồn nhiên trong sáng và những mơ ước về tương lai.
- Phương Định giàu cảm xúc, nhạy cảm, hay mơ mộng, thích hát và cũng thích làm điệu một chút trước các chàng trai lính trẻ.
- Cô yêu mến, gắn bó thân thiết với hai đồng đội trong tổ, yêu mến và cảm phục những chiến sĩ mà cô đã gặp trên đường ra mặt trận - đó là những chàng trai thông minh, tài hoa, dũng cảm nhất.
- Nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình: bím tóc dày, mềm, cổ cao, đôi mắt nhìn xa xăm như những vì sao xa.
- Tâm lí Định khi phá bom được tả rất tỉ mỉ, chi tiết đến từng cảm giác, ý nghĩ, dù chỉ thoáng qua trong giây lát, mặc dù đây là công việc đã rất quen thuộc nhưng mỗi lần bắt đầu là Định lại có những cảm giác như thế: hồi hộp, lo lắng, căng thẳng, vẫn nghĩ đến cái chết mặc dù mờ nhạt, không cụ thể... từng cử động nhỏ được tả lại: từ chỗ đến gần đào quanh quả bom, nghe cảm giác quả bom nóng dần lên, căng thẳng chờ đợi tiếng nổ... Kề bên cái chết im lìm đáng sợ bất ngờ, từng cảm giác của cô gái trở nên sắc nhọn hơn. Đó là diễn biến tâm lí rất chân thực mà phải là người trong cuộc mới có thể tả được như vậy.
c) Nhân vật Thao
- Sợ máu và vắt.
- áo lót thêu chỉ màu, lông mày tỉa nhỏ như cái tăm.
- Dễ xúc động “Chị nghẹn ngào, không nước mắt”
- Thích chép bài hát.
- Chị là người bình tĩnh.
- Phân công công việc rõ ràng.
- Làm việc hết mình.
- Chị Thao yêu đời giàu tình cảm.
- Trong công việc là người kiên quyết, cứng cỏi.
- Miêu tả sinh động, chân thật tâm lí nhân vật, làm hiện lên thế giới nội tâm phong phú, nhưng trong sáng không phức tạp.
Nhưng không đơn giản, công thức mà tác giả miêu tả được cuộc sống nội tâm với những nét tâm lí của nhân vật.
III- Tổng kết và luyện tập.
1. Khái quát chủ đề của truyện.
 Ca ngợi những cô gái thanh niên xung phong trên những nẻo đường Trường Sơn thời kì kháng chiến chống Mĩ với tâm hồn trong sáng, thơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan. Đó chính là hình ảnh đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam những năm sáu mươi, bảy mươi của thế kỉ XX).
2. Khái quát những đặc sắc nghệ thuật của truyện.
 -Kể chuyện ở ngôi thứ nhất từ điểm nhìn của nhân vật chính
-Nghệ thuật tả tâm lí nhân vật
-Cách kể xen kẽ đoạn hồi ức với đoạn tả cảnh chiến đấu, câu ngắn và câu dài, nhịp nhanh và chậm; giọng điệu và ngôn ngữ tự nhiên gần khẩu ngữ).
3. Vì sao tác giả đặt tên truyện là Những ngôi sao xa xôi ?
(Gợi ý: Từ ánh mắt nhìn xa xăm của Phương Định, lời các anh bộ đội, lái xe ca ngợi họ, hình ảnh mơ mộng lãng mạn, đẹp và trong sáng lại phù hợp với những cô gái mơ mộng đang sống và chiến đấu trên cao điểm...)
4. Làm 2 bài tập trong mục luyện tập SGK.
* Rút kinh nghiệm giờ dạy: ...
******************************************************************