Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tiết 123: Tiếng Việt Nghĩa tường minh và hàm ý

NS: 
NG: 
Tiết 123
Tiếng Việt
Nghĩa tường minh và hàm ý
A. Mục tiêu cần đạt: Giúp HS.
 - Nắm được khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý.
 - Rèn luyện kĩ năng SD hàm ý trong giao tiếp hàng ngày và trong viết văn.
B. chuẩn bị: 
 - G: GA; SGK; bảng phụ; phiếu học tập;...
 - H: bài soạn;...
C. phương pháp: 
 - G: PT; phát vấn; quy nạp thực hành;...
 - H: hoạt động độc lập; hoạt động nhóm;...
D. Tiến trình giờ dạy:
I. ổn định lớp:
II. Kiểm tra bài cũ: 
 Kiểm tra vở soạn của HS.
III. nội dung Bài mới: 
 Trong cuộc sống, không phải lúc nào chúng ta cũng nói trực tiếp, rõ ràng VĐ mà mình cần nói; đôi khi chúng ta phải ăn nói tế nhị, khéo léo đó được gọi là hàm ý. Vậy nghĩa tường minh và hàm ý là gì? Thầy trò chúng ta cùng tìm hiểu.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
* HĐ1: Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý (10 phút)
G Treo bảng phụ/VD/SGK/74 và 75.
? Đọc VD?
? Qua câu: “Trời ơi, chỉ còn có 5 phút”, em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì?
G VD: 
+ Chỉ còn 5 phút là phải chia tay.
+ Tiếc quá không còn đủ thời gian để được trò chuyện, tâm tình!
+ Tại sao CN cứ phải chia tay nhỉ?
? Vì sao anh thanh niên không nói thẳng điều đó với bác hoạ sĩ và cô gái?
? Câu nói thứ 2 của anh thanh niên có ẩn ý gì không?
G Câu chứa ẩn ý thì người ta gọi là hàm ý. Câu không chứa ẩn ý người ta gọi là tường minh.
? Thế nào là nghĩa tường minh?
? Hàm ý là gì?
? Đọc ghi nhớ/SGK/75?
G Treo bảng phụ: 1 nhóm bạn có 5 người cùng nhau đi xem ca nhạc, trong đó Lan và Hà chuẩn bị vé cho cả nhóm.
Lan hỏi: (a) Mua được vé chưa?
Hà trả lời: (b) Mua rồi.
 hoặc: (c) Mua được 3 vé rồi.
Câu nào chứa hàm ý? Hãy chỉ ra hàm ý đó?
* HĐ2: Luyện tập (30 phút)
G Chia lớp thành 4 nhóm để luyện tập
? Đọc bài tập 1/SGK/75?
? Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chi tay anh thanh niên?
G Đây là cách dùng “HA” để diễn đạt ý của NN NT.
? Tìm những từ ngữ MT thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn?
G Qua các HA này, có thể thấy cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng. Cô ngượng vì định kin đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên, thế mà anh lại quá thật thà tưởng cô bỏ quên, nên anh gọi cô để trả lại. Cô ngượng với anh thanh niên thì ít, mà ngượng với nhà hoạ sĩ già thì nhiều.
Đây cũng là đặc trưng của “NN hình tượng”.
? Đọc bài 2/SGK/75?
? Hàm ý của câu in đậm là gì?
? Đọc bài 3?
? Câu nào chứa hàm ý? ND của hàm ý đó là gì?
? Đọc bài 4/SGK/82?
? Những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao?
- 2 HS 1 nhóm thảo luận 30 giây -> trả lời = miệng.
- Với câu nói của mình, anh thanh niên muốn nói thêm rằng “anh rất tiếc”.
- Có thể vì ngại, vì muốn che giấu TC của mình.
- Câu thứ 2 không chứa ẩn ý gì.
- Câu (c) cho biết vé đã mua được là 3, nhưng số vé cần lại là 5. Trên cơ sở đó, người nghe (Lan) tự đoán ra là còn phải mua 2 vé nữa. -> lời (c) là lời chứa hàm ý.
- Thảo luận 1 phút -> ghi ra bảng học tập.
a. Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy” cho ta thấy nhà hoạ sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Từ “tặc lưỡi” giúp ta biết điều đó.
b. Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ MT thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa là: 
- “Mặt đỏ ửng” (ngượng, khó nói).
- “Nhận lại chiếc khăn” (không tránh được).
- “Quay vội đi” (quá ngượng, lúng túng, bối rối không biết nói gì).
- Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đã phải đi đấy.
- Câu: “Cơm chín rồi!” có chứa hàm ý là: “Ông vô ăn cơm đi!”
- Những câu in đậm ở đây không chứa hàm ý: 
+ Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng (nói sang chuyện khác để tránh đề tài đang bàn, còn gọi là “đánh trống lảng”).
+ Câu in đậm thứ 2 là câu nói dở dang.
I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý:
1. VD:
2. PT:
3. NX:
- Câu: “Trời ơi, chỉ còn có 5 phút” – chứa hàm ý.
- Câu: “Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này” – không chứa ẩn ý.
4. Ghi nhớ:
II. Luyện tập:
Bài 1:
Bài 2:
- Hàm ý của câu in đậm là gì?
Bài 3:
- Tìm câu chứa hàm ý? ND hàm ý?
Bài 4:
- Câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không?
IV. Củng cố: 
 ? Thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý?
 ? Viết 1 đoạn đối thoại có câu chứa nghĩa tường minh. Có câu chứa nghĩa hàm ý?
 ? Tìm trong ca dao; tục ngữ; thơ ca;... có nghĩa tường minh.
V. Hướng dẫn: 
 - Xem lại lí thuyết và hoàn thành bài tập.
 - Soạn bài: NL về 1 đoạn thơ, bài thơ.
E. Rút kinh nghiệm:
...