Giáo án môn Vật lý 9 - Tuần 17

Ngày soạn : 10 / 12 Tuần 17
Này giảng : 17 / 12
Tiết 33 : Hiện tượng cảm ứng điện từ
I . Mục tiêu.
 - Làm thí nghiệm dùng nam châm điện để tạo ra dòng điện cảm ứng .
 - Mổ tả được cách làm xuất hiện dòng điện cảm ứng trong cuộn dây dẫn kín bằng nam châm vĩnh cửu hoặc nam châm điện .
 - Sử dụng được đúng hai thuật ngữmới ,đó là dòng điện cảm ứng và hiện tượng cảm ứng điện từ .
 - Quan sát và mổ tả chính xác hiện tượng xảy ra .
 - Nghiêm túc , trung thực trong học tập .
II . Chuẩn bị.
* )Giáo viên :
 - 1 đinamô xe đạp có lắp bóng đèn .
 - 1 đinamô xe đạp đã bóc một phần vỏ ngoài đủ nhìn thấy nam châm và cuộn dây ở trong .
* )Đối với mỗi nhóm học sinh :
 - 1 cuộn dây có gắn bóng đèn LED hoặc có thể thay bằng một điện kế chứng minh ( điện kế nhạy ).
 - 1 thanh nam châm có trục quay vuông góc với thanh .
 - 1 nam châm điện và 2 pin 1,5V .
III . Hoạt động dạy học
 1 . ổn định tổ chức . 
 2 . Kiểm tra bài cũ
 3 . Bài mới
Trợ giúp của giáo viên
Hoạt động của học sinh
 ĐVĐ: Ta đó biết muốn tạo ra dũng điện, phải dựng nguồn điện là pin hoặc ắc quy. Em cú biết trường hợp nào khụng dựng pin hoặc ắc quy mà vẫn tạo ra dũng điện được khụng?
-Xe đạp của mỡnh khụng cú pin hay ắc quy, vậy bộ phận nào đó làm cho đốn của xe cú thể phỏt sỏng
-Trong bỡnh điện xe đạp (gọi là đinamụ xe đạp) là một mỏy phỏt điện đơn giản, nú cú những bộ phận nào, chỳng hoạt động như thế nào để tạo ra dũng điện?→Bài mới.
? Yờu cầu HS quan sỏt hỡnh 31.1 (SGK) và quan sỏt đinamụ đó thỏo vỏ để chỉ ra cỏc bộ phận chớnh của đinamụ.
? Gọi 1 HS nờu cỏc bộ phận chớnh của đinamụ xe đạp.
? Yờu cầu HS dự đoỏn xem hoạt động của bộ phận chớnh nào của đinamụ gõy ra dũng điện?
? Dựa vào dự đoỏn của HS, GV đặt vấn đề nghiờn cứu phần II
- Yờu cầu HS nghiờn cứu cõu C1, nờu dụng cụ cần thiết để tiến hành TN và cỏc bước tiến hành.
- GV giao dụng cụ TN cho cỏc nhúm, yờu cầu HS làm TN cõu C1 theo nhúm, thảo luận nhúm trả lời cõu hỏi.
- GV hướng dẫn HS cỏc thao tỏc TN:
+ Cuộn dõy dẫn phải được nối kớn.
+ Động tỏc nhanh, dứt khoỏt.
- Gọi đại diện nhúm mụ tả rừ từng trường hợp TN tương ứng yờu cầu cõu C1.
? Yờu cầu HS đọc cõu C2, nờu dự đoỏn và làm TN kiểm tra dự đoỏn theo nhúm.
? Yờu cầu HS rỳt ra nhận xột qua TN cõu C1, C2.
?Nam chõm điện cú thể tạo ra dũng điện hay khụng ?
Tương tự, Yờu cầu HS đọc TN 2, nờu dụng cụ cần thiết.
? Yờu cầu HS tiến hành TN 2 theo nhúm.
GV hướng dẫn HS lắp đặt dụng cụ TN. Lưu ý lừi sắt của nam chõm điện đưa sõu vào lũng cuộn dõy.
GV hướng dẫn HS thảo luận cõu C3.
? Khi đúng mạch (hay ngắt mạch điện) thỡ dũng điện cú cường độ thay đổi như thế nào? Từ trường của nam chõm điện thay đổi như thế nào?
GV chốt lại: Dũng điện xuất hiện ở cuộn dõy dẫn kớn trong thời gian đúng hoặc ngắt mạch điện của nam chõm nghĩa là trong thời gian từ trường của nam chõm điện biến thiờn.
? Yờu cầu HS đọc phần thụng bỏo SGK.
? Qua TN 1 và 2, hóy cho biết khi nào xuất hiện dũng điện cảm ứng?
? Yờu cầu cỏ nhõn HS trả lời C4, C5.
? Với cõu C4:
+ Nờu dự đoỏn.
+ GV làm TN kiểm trađể cả lớp theo dừi rỳt 
ra kết luận.
- Cỏ nhõn HS suy nghĩ trả lời cõu hỏi của GV. HS cú thể kể ra cỏc loại mỏy phỏt điện.
Hoạt động 1 : Cấu tạo và hoạt động của đinamô xe đạp
- Quan sỏt hỡnh 31.1 kết hợp với quan sỏt đinamụ đó thỏo vỏ, nờu được cỏc bộ phận chớnh của đinamụ:
+ 1 nam chõm.
+ Cuộn dõy cú thể quay quanh trục.
- Cỏ nhõn HS nờu dự đoỏn. 
Hoạt động 2 : Dùng nam châm để tạo ra dòng điện .
1. Dựng nam chõm vĩnh cửu.
- Cỏ nhõn HS đọc cõu C1, nờu được dụng cụ TN và cỏc bước tiến hành TN.
- Cỏc nhúm nhận dụng cụ TN, nhúm trưởng hướng dẫn cỏc bạn trong nhúm làm TN , quan sỏt hiện tượng, thảo luận nhúm cõu C1.
-Yờu cầu HS quan sỏt , nhận xột rừ:
Dũng điện xuất hiện trong cuộn dõy dẫn kớn ở trường hợp di chuyển nam chõm lại gần hoặc ra xa cuộn dõy.
-Yờu cầu HS dự đoỏn, sau đú tiến hành TN kiểm tra dự đoỏn theo nhúm. Quan sỏt hiện tượng→ rỳt ra kết luận.
Nhận xột 1: Dũng điện xuất hiện trong cuộn dõy dẫn kớn khi ta đưa một cực nam chõm lại gần hay ra xa một đầu cuộn dõy đú hoặc ngược lại.
2. Dựng nam chõm điện.
- Cỏ nhõn HS nghiờn cứu cỏc bước tiến hành làm TN 2.
- Tiến hành TN theo nhúm dưới sự hướng dẫn của GV.Thảo luận theo nhúm trả lời cõu C3.
- Đại diện nhúm trả lời cõu C3. HS nhúm khỏc tham gia thảo luận.
- HS: Trong khi đúng mạch điện của nam chõm điện thỡ 1 đốn LED sỏng. Trong khi ngắt mạch điện của nam chõm điện thỡ đốn LED 2 sỏng.
-HS: Khi đúng (ngắt) mạch điện thỡ dũng điện trong mạch tăng (giảm) đi, vỡ vậy từ trường của nam chõm điện thay đổi tăng lờn (hoặc giảm) đi.
-HS ghi nhận xột 2 vào vở. 
Hoạt động 3 : Hiện tượng cảm ứng điện từ 
- HS đọc SGK để hiểu về thuật ngữ: Dũng điện cảm ứng , hiện tượng cảm ứng điện từ.
-HS (cỏ nhõn):
Hoạt động 4 : Vận dụng
- Cỏ nhõn HS dưa ra dự đoỏn cho cõu C4.
- Nờu kết luận qua quan sỏt TN kiểm tra.
- Cỏ nhõn hoàn thành cõu C5.
C5 : Trong di na mô xe đạp có một nam châm 
vĩnh cửu có trục quay gắn cố định trên nút 
Nam châm vĩnh cửu được đặt trong lòng cuộn dây quấn quanh lõi sắt non .
4 . Củng cố _ dặn dò.
Qua bài học hôm nay ta cần ghi nhớ kiến thức cơ bản nào?
Gv chốt lại kiến thức cơ bản
Về nhà học bài , làm bài tập trong SBT
IV . Bài học kinh nghiệm.
Ngày soạn : 15 / 12 Tuần 17
Này giảng : 20 / 12
Tiết 34 : Điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng.
I . Mục tiêu.
 - Xỏc định được cú sự biến đổi ( tăng hay giảm) của số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy dẫn kớn khi làm TN với nam chõm vĩnh cửu hoặc nam chõm điện.
 - Dựa trờn quan sỏt TN, xỏc lập được mối quan hệ giữa sự xuất hiện dũng điện cảm ứng và sự biến đổi của số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy dẫn kớn.
 - Phỏt biểu được điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng.
 - Vận dụng được điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng để giải thớch và dự đoỏn những trường hợp cụ thể, trong đú xuất hiện hay khụng xuất hiện dũng điện cảm ứng.
II . Chuẩn bị.
 - Mô hình cuộn dây dẫn và đường sức từ của một nam châm .
 - Kẻ sẵn bảng 1sgk ra phiếu học tập .
 - 1 cuộn dây có gắn bóng đèn LED
 - 1 thanh nam châm có trục quay vuông góc với thanh , 1 trục quay quanh trục kim nam châm .
III . Hoạt động dạy học
 1 . ổn định tổ chức . 
 2 . Kiểm tra bài cũ
 Nêu các cách dùng nam châm để tạo ra dòng điện trong cuộn dây dẫn kín ?Có trường hợp nào mà nam châm chuyển động so với cuộn dây mà trong cuộn dây không xuất hiện dòng điện cảm ứng?
 3 . Bài mới
Trợ giúp của giáo viên
Hoạt động của học sinh
GV thụng bỏo: Xung quanh nam chõm cú từ trường. Cỏc nhà bỏc học cho rằng chớnh từ trường gõy ra dũng điện cảm ứng trong cuộn dõy dẫn kớn. Từ trường được biểu diễn bằng đường sức từ. Vậy hóy xột xem trong cỏc TN trờn, số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy cú biến đổi khụng? 
- Hướng dẫn HS sử dụng mụ hỡnh và đếm số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy dẫn khi nam chõm ở xa và khi lại gần cuộn dõy để trả lời cõu hỏi C1.
- Hướng dẫn HS thảo luận chung cõu C1 để rỳt ra nhận xột về sự biến đổi số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy khi đưa nam chõm vào, kộo nam chõm ra khỏi cuộn dõy.
GV Khi đưa một cực của nam chõm lại gần hay ra xa một đầu cuộn dõy dẫn kớn thỡ trong cuộn dõy xuất hiện dũng điện cảm ứng. Vậy sự xuất hiện của dũng điện cảm ứng cú liờn quan gỡ đến sự biến thiờn số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy hay khụng?
 ? Yờu cầu cỏ nhõn HS trả lời C2 bằng việc hoàn thành bảng 1.
? GV hướng dẫn đối chiếu, tỡm điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng→nhận xột 1
? GV yờu cầu cỏ nhõn HS vận dụng nhận xột đú để trả lời C4. 
? Khi đúng (ngắt ) mạch điện thỡ dũng điện qua nam chõm điện tăng hay giảm? Từ đú suy ra sự biến đổi của số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy biến thiờn tăng hay giảm.
? GV hướng dẫn HS thảo luận C4 →nhận xột 2.
? Từ nhận xột 1 và 2, ta cú thể đưa ra kết luận chung về điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng là gỡ?
? GV gọi 2, 3 HS nhắc lại điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng.
? Y/c cỏ nhõn HS hoàn thành cõu C5, C6.
? Yờu cầu giải thớch tại sao khi cho nam chõm quay quanh trục trựng vúi trục của nam chõm và cuộn dõy trong TN phần mở bài thỡ trong cuộn dõy khụng xuất hiện dũng điện cảm ứng.
GV: Như vậy khụng phải cứ nam chõm hay cuộn dõy chuyển động thỡ trong cuộn dõy xuất hiện dũng điện cảm ứng mà điều kiện để trong cuộn dõy xuất hiện dũng điện cảm ứng là cuộn dõy dẫn phải kớn và số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy phải biến thiờn.
Hoạt động 1 : Tìm hiểu sự biến đổi số đường sức từ xuyên qua tiết diện cửa cuộn dây .
- HS quan sỏt hỡnh vẽ 32.1 (SGK) trả lời cõu hỏi C1
- HS tham gia thảo luận cõu C1: 
+ Số đường sức từ tăng.
+ Số đường sức từ khụng đổi.
+ Số đường sức từ giảm.
+ Số đường sức từ tăng.
Nhận xột: Khi đưa một cực của nam chõm lại gần hay ra xa đầu một cuộn dõy dẫn thỡ số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy dẫn tăng hoặc giảm (biến thiờn).
- HS ghi nhận xột vào vở.
Hoạt động 2 : Điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng
- Cỏ nhõn HS suy nghĩ hoàn thành bảng 1.
- HS lờn bảng hoàn thành bảng 1 trờn bảng phụ.
- Thảo luận để tỡm điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng.
- Qua bảng 1→ HS rút ra nhận xột 1: Dũng điện cảm ứng xuất hiện trong cuộn dõy dẫn kớn đặt trong từ trường của một nam chõm khi số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy biến thiờn.
- HS:+ Khi ngắt mạch điện, cường độ dũng điện trong nam chõm điện giảm về 0, từ trường của nam chõm yếu đi, số đường sức từ biểu diễn từ trường giảm, số đường sức từ qua tiết diện S của cuộn dõy giảm, do đú xuất hiện dũng điện cảm ứng.
 + Khi đúng mạch điện, cường độ dũng điện trong nam chõm điện tăng, từ trường của nam chõm mạnh lờn, số đường sức từ qua tiết diện S của cuộn dõy tăng, do đú xuất hiện dũng điện cảm ứng.
- HS tự nờu được kết luận về điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng. 
Kết luận: Trong mọi trường hợp, khi số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy dẫn kớn biến thiờn thỡ trong cuộn dõy xuất hiện dũng điện cảm ứng.
Hoạt động 3 : Vận dụng
-HS ghi nhớ điều kiện xuất hiện dũng điện cảm ứng.
C5: Khi quay nỳm của đinamụ xe đạp, nam chõm quay theo. Khi 1 cực của nam chõm lại gần cuộn dõy, số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy tăng, lỳc đú xuất hiện dũng điện cảm ứng. Khi cực đú của nam chõm ra xa cuộn dõy thỡ số đường sức từ xuyờn qua tiết diện S của cuộn dõy giảm, lỳc đú cũng xuất hiện dũng điện cảm ứng.
C6: Tương tự C5.
- Khi cho nam chõm quay theo trục quay trựng với trục của nam chõm và cuộn dõy thỡ số đường sức từ xuyờn qua tiết diện của cuộn dõy khụng biến thiờn, do đú trong cuộn dõy khụng xuất hiện dũng điện cảm ứng.
4 . Củng cố _ dặn dò.
Nêu điều kiện xuất hiện dòng điện cảm ứng ?
Gv chốt lại kiến thức cơ bản
Về nhà học bài , làm bài tập trong SBT
IV . Bài học kinh nghiệm.