Giáo án Ngữ văn lớp 9 - Tiết học 130: Nghĩa tường minh và hàm ý (tt)

Bài: 25 - Tiết 130
Tuần 27
 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT) 
1. MỤC TIÊU
 1.1. Kiến thức:
 Hai điều kiện sử dụng hàm ý liên quan đến người nói và người nghe.
 Kỹ năng:
 Giải đoán và sử dụng hàm ý.
 Thái độ:
 Có ý thức sử dụng cách diễn đạt để vận dụng trong cuộc sống.
II.Chuẩn bị:
 - GV: Bảng phụ tìm hiểu bài.
 - HS: Trả lời câu hỏi SGK trang 90, 91, 92 và bảng phụ thảo luận.
III. Phương pháp dạy học:
- Nêu vấn đề, phát vấn, gới mở, diễn giảng.
- Luyện tập, hợp tác nhóm.
IV.Tiến trình :
 1. Ổn định tổ chức: Điểm danh
 2. Kiểm tra bài cũ:
Câu 1:Thế nào là nghĩa tường minh và hàm ý ? (5đ) Học sinh trả lời được các ý sau:
 - Nghĩa tường minh: Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu . 2đ
 - Hàm ý: là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 3đ
Câu 2: Câu sau đây chứa hàm ý gì? ( 2đ)
 Thầy giáo vào lớp được một lúc thì một học sinh mới xin phép vào, thầy giáo nói với học sinh đó: Bây giờ là mấy giờ rồi?
à Phê bình học sinh đó không đi học đúng giờ. 2đ
- Kiểm tra tập bài soạn ở nhà của học sinh. ( 3đ)
3. Giảng bài mới:
 - Giảng bài mới.
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung bài học
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu điều kiện sử dụng hàm ý .
- Gọi học sinh đọc ïđoạn trích SGK trang 90.
- Phát vấn, gợi mở.
* Nêu hàm ý của những câu in đậm? Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
à Câu “Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi”: Hàm ý: “Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con”.
- Đây là điều đau lòng nên chị Dậu tránh nói thẳng ra .
* Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? 
à Câu nói thứ hai: “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài”. Hàm ý: “Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài”. Hàm ý này rõ hơn vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất .
* Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
à Sự “ Giãy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí “U bán con thật đấy ư? Cho thấy Tí đã hiểu ý mẹ.
* Như vậy khi sử dụng hàm ý cần chú ý những điều kiện gì ?
- Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói (viết).
- Người nghe (đọc) có năng lực giải đoán hàm ý à Nội dung ghi nhớ SGK .
- HS đọc lại ghi nhớ SGK trang 91. 
- Giáo viên diễn giảng :
 Khi sử dụng hàm ý ta cần chú ý :
- Đối tượng tiếp nhận hàm ý.
- Ngữ cảnh sử dụng hàm ý.
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập .
- Nêu vấn đề.
- Học sinh đọc bài tập 1.
 * Gọi học sinh xác định yêu cầu các bài tập à sau đó mỗi tổ thực hiện 1 bài tập (5 phút).
-Bài tập 1: -Xác định người nói, người nghe.
-Xác định hàm ý trong câu in đậm.
-Tìm chi tiết chứng tỏ người nghe hiểu hàm ý 
-Bài tập 2: Xác định hàm ý câu in đậm.
*Vì sao người nói sử dụng hàm ý và sử dụng có thành công không?
-Bài tập 3: Điền hàm ý vào chỗ trống .
-Bài tập 4: Tìm hàm ý câu nói của Lỗ Tấn -Bài tập 5: Tìm hàm ý mời mọc và từ chối trong bài “Mây và sóng “. 
- Học sinh từng nhóm lần lượt trinh bày.
- Nhận xét, sửa chữa.
 + Bài 1?
* Vì sao người nói sử dụng hàm ý và sử dụng có thành công không?
- Bài 2?
- Học sinh trình bày.
- HS, GV nhận xét.
* HS có thể điền lý do việc không đi:
- Học sinh trình bày.
- HS, GV nhận xét.
* Chú ý: Phải dùng câu có chứa hàm ý: từ chối” không dùng câu không rõ chủ định như:” để mình xem đã”. “mai hẵng hay”.
- Học sinh đọc bài tập 4.
* Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc? 
- Học sinh trình bày.
- HS, GV nhận xét.
- Học sinh đọc bài tập 5.
- Học sinh trình bày.
- HS, GV nhận xét.
I. Điều kiện sử dụng hàm ý.
* Khi sử dụng hàm ý cần chú y:ù
+ Người nói (viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói (viết).
+ Người nghe (đọc)có năng lực giải đoán hàm ý.
* Ghi nhớ: SGK / 91
II. Luyện tập :
Bài tập 1: 
a/ Người nói: Anh thanh niên.
-Người nghe: Ông hoạ sĩ và cô gái.
-Hàm ý câu in đậm:” Mời bác và cô vào uống nước”.
-Hai người đều hiểu hàm ý: “Ông theo vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế” cho biết điều này.
b/ Người nói: Anh Tấn .
-Người nghe: Chị hàng đậu phụ .
-Hàm ý câu in đậm: “ Chúng tôi không thể cho được”.
-Người nghe hiểu được hàm ý qua câu: “Thật là càng giàu, càng giàu có”.
c/ Người nói :Thuý Kiều .
-Người nghe: Hoạn Thư .
--Hàm ý câu in đậm :Mỉa mai: “ Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước “hoa nô” này ư? 
--Hàm ý câu in đậm thứ hai: “Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng”.
-Hoạn Thư hiểu hàm ý đó cho nên “ hồn lạc phách xiêu .kêu ca”.
-Bài tập 2: Xác định hàm ý câu in đậm.
Hàm ý của câu in đậm là: “Chắt dùm nước cơm để khỏi nhão”. 
-Lần 2 đã nói hàm ý vì lần 1 đã nói thẳng rồi mà không có hiệu quả. Lần 2 có thêm yếu tố thời gian (tránh để cơm nhão).
-Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “anh Sáu vẫn ngồi im” ( vờ như không nghe không hiểu). 
-Bài tập 3: Điền hàm ý vào chỗ trống .
Phải dùng câu có chứa hàm ý: từ chối” không dùng câu không rõ chủ định như:” để mình xem đã”. “mai hẵng hay”.
-Bài tập 4:
Hàm ý câu nói của Lỗ Tấn :
Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được .
Bài tập 5: Hàm ý mời mọc: Hai câu mở đầu: “Bọn tớ”
-Hàm ý từ chối: “Mẹ mình đang đợi ở nhà ”, “làm sao có thể..mà đến được”.
- “Không biết có ai muốn chơi với bọn tớ không?”, hoặc “chơi với bọn tớ thích lắm đấy”.
4. Củng cố và luyện tập:
 - GV khái quát lại bài.
5. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà :
 - Học ghi nhớ.
 - Xác định điều kiện và chỉ ra hàm ý được sử dụng trong một đoạn văn tự chọn.
 - Tiết sau kiểm tra phần văn (Học lại phần : “Nội dung ôn tập về thơ”)
V. RÚT KINH NGHIỆM: