Giáo án tự chọn môn Ngữ văn 9 - Chủ đề IV: Mấy vấn đề sơ lược về văn học Việt Nam từ đầu thể kỉ XX đến năm 1975

chủ đề iV
mấy vấn đề sơ lược về văn học việt nam 
từ đầu thể kỉ xx đến năm 1975
A. Chuẩn bị:
I. Mục tiêu:
- Giúp học sinh nắm được những nét sơ lược nhất về bối cảnh lịch sử, tình hình văn học của các giai đoạn từ đầu thế kỉ XX đến nay.
- Thấy được sự tác động sâu sắc của hoàn cảnh xã hội đến tình hình phát triển của văn học.
- Rèn kĩ năng tổng hợp, phân tích, cảm thụ tác phẩm văn học.
II. ý nghĩa.
Như chúng ta đã biết, chương trình văn học THCS không biên soạn theo lịch sử văn học mà nó được xếp theo kiểu văn bản. Việc sắp xếp như vậy, ít nhiều có ảnh hưởng đến năng lực tổng hợp, phân tích của học sinh. Bởi lẽ đó, văn học của mỗi giai đoạn lịch sử sẽ phản ánh sâu sắc nội dung tư tưởng của giai đoạn đó. Nếu kết hợp được cả hai yếu tố về kiểu văn bản và lịch sử văn học sẽ góp phần không nhỏ trong việc cảm thụ văn học của học sinh. Chuyên đề này sẽ góp phần bổ sung thêm điều đó – kiến thức về lịch sử văn học.
III. Tài liệu.
Bài đọc: Mấy vấn đề về văn học Việt Nam từ đầu thể kỉ thứ XX đến năm 1975.
Bài tập trong tài liệu.
Các văn bản văn học hiện đại trong sách giáo khoa THCS.
IV. Thời lượng.
Tiết 1-2. Bước 1 và 2 (tài liệu)
Tiết 3-4. Bước 2 (tài liệu)
Tiết 5-6. Bước 3 (tài liệu)
Tiết 7-8. Bước 4 (tài liệu)
B. Tiến trình lên lớp.
I. Phần mở đầu:
 Giáo viên nêu ý nghĩa của chuyên đề.
II. Tổ chức các hoạt động học tập.
1, Bước 1.
Ôn tập một số kiến thức về văn học hiện đại – Học sinh đọc và trả lời câu hỏi.
Câu 1. Kể tên các tác phẩm văn học từ lớp 6 đến lớp 9 sáng tác từ đầu thế kỉ XX đến năm 1975.
Gợi ý: 
- Thơ: Vào nhà ngục ở Quảng Đông cảm tác, Đập đá ở Côn Lôn, Khi con tu hú gọi bầy, Cảnh khuya, Rằm tháng giêng, Tức cảnh Pắc Bó, Tiếng gà trưa, Lượm, Mưa, đêm nay Bác không ngủ, ánh trăng ...
- Truyện ngắn: Sống chết mặc bay, Những trò lố hay Varen và Phan Bội Châu, Dế Mèn phiêu lưu kí, Vươth thác, Sông nước Cà Mau, ...
- Kí: Một thứ quà của lúa non, Cốm, Sài Gòn tôi yêu, Mùa xuân của tôi, Tre Việt Nam, Trong lòng mẹ, ...
Câu 2. Sắp xếp các tác phẩm văn học có cùng chủ đề vào một nhóm bài ?
Gợi ý. Ví dụ: 
- Yêu nước, khí phách ngang tàng của người tù có: Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác; Đập đá ở Côn Lôn; Khi con tu hú gọi bầy.
- Tình yêu quê hương đất nước có: Quê hương; Đoàn thuyền đánh cá.
Câu 3. Chép theo trí nhớ một bài thơ ? Nêu giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ đó?
Gợi ý: Ví dụ: Bài Cảnh khuya của Hồ Chí Minh.
Tiêng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lòng hoa
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
=> Nghệ thuật so sánh, điệp từ -> Tình yêu thiên nhiên và đất nước của Bác Hồ.
Câu 4. Qua bài thơ Nhớ rừng của Thế lữ, em hiểu gì về hoàn cảnh của đất nước ta những năm đầu thế kỉ XX ?
Gợi ý. 
Đất nước ta bị Thực dân Pháp đô hộ, mất tự do không có quyền làm chủ, cuộc sống nhân dân ta lầm than cơ cực, bị áp bức bóc lột.
2, Bước 2. Tìm hiểu bài đọc.
Mấy vấn đề sư lược về văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến năm 1975.
( Đọc tài liệu và trả lời câu hỏi cuối bài)
Câu 1. Bài đọc nêu lên mấy giai đoạn? Đặc điểm chính của giai đoạn đó là gì?.
Gợi ý: Bài đọc nêu lên bốn giai đoạn
Giai đoạn 1: Đầu thế kỉ XX đến 1975 => Văn học đang điển hình hoá (đặc điểm: nhiều xu hướng, nhiều trào lưu ...)
Giai đoạn 2: 1945 – 1954. Văn học chống Pháp (đặc điểm : yêu nước, cổ vũ chiến đấu, cổ vũ cách mạng ...)
Giai đoạn 3: 1954 – 1975. Văn học chống Mĩ (đặc điểm: Tự hào về quê hương, yêu nước, cổ vũ phong trào cách mạng...)
Giai đoạn 4: 1975 đến nay. Xây dựng và đổi mới đất nước
Câu 2. Bài đọc đã nhắc lại những tác giả, tác phẩm nào mà em đã đọc trong sách Ngữ văn?
Gợi ý. Học sinh kể tên các tác phẩm, tác giả theo hai mảng: thơ ? Truyện? 
Câu 3. Vì sao văn học lại xuất hiện khuynh hướng hợp pháp và bất hợp pháp?
Gợi ý: 
Hợp pháp: Văn học không trực tiếp chống Pháp -> được lưu hành.
Không hợp pháp: Văn học trực tiếp chống Pháp...-> không được lưu hành.
Câu 4. Bài đọc trên có ý nghiã như thế nào đối việc đọc – hiểu tác phẩm văn học ?
Gợi ý. 
Có tác dụng bổ sung kiến thức về giai đoạn văn học và những nội dung tư tưởng chủ đạo của mỗi giai đoạn. Các đặc điểm của từng giai đoạn, hiểu rõ đầy đủ, góp phần thuận lợi cho cách cảm thụ tác phẩm một cách toàn diện.
3, Bước 3. Làm bài tập thực hành.
Bài tập 1. (Tài liệu)
Bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác và bài Đập đá ở Côn Lôn của Phan Chu Trinh giống và khác nhau ở điểm nào trong việc thể hiện khí phách hiên ngang, bất khuất, lòng yêu nước của người tù ?
Gợi ý: 
Giống: Khí phách ngang tàng, bất khuất, yêu nước sâu sắc.
Khác: 
+ Phan Bội Châu mượn việc ở tù (lớn) để nói việc bình thường => thể hiện khí phách...
+ Phan Chu Trinh mượn việc đập đá (bình thường) khái quát lên thành công việc vĩ đại, to lớn để thể hiện khí phách....
Bài tập 2. (Tài liệu)
Bài Khi con tu hú của nhà thơ Tố Hữu, phản ánh cảnh tù ngục và khát vọng tự do của người tù cách mạng như thế nào?
Gợi ý. Cuộc sống trong tù bị đày đoạ, giam cầm, bị tra tấn -> cuộc sống ngột ngạt, đau khổ => khát vọng tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cộng sản trở về với cách mạng 
Bài tập 3. (Tài liệu)
Bài thơ Đồng chí của Chính Hữu đã thể hiện hình ảnh người lính, tình đồng chí, đồng đội như thế nào? Cách nhìn và thể hiện của tác giả về người lính có gì đặc sắc?
Gợi ý: 
Có tình đồng chí: xuất thân từ nông dân; chung một lí tưởng, mục đích cao cả.
Biểu hiện của tình đồng chí: gắn bó, yêu thương trong khó khăn gian khổ và trong chiến đấu: Phiên gác -> người lính => vẻ đẹp hiên ngang, bất khuất
Cách nhìn của tác giả: Khai thác chất liệu hiện thực của cuộc sống người lính qua cảm hứng lãng mạn (khổ thơ cuối).
Bài tập 4. (Tài liệu)
Hãy giải thích nhan đề: Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Pham Tiến Duật
Gợi ý. 
Bài thơ vè tiểu đội xe không kính khai thác chất thơ trữ tình qua hiện thực khắc nghiệt của cuộc chiến tranh.
Bài tập 5. (Tài liệu/12)
Gợi ý: 
Hình ảnh xe không kính, lặp đầu cuối tương ứng, có sự phát triển -> sự tàn khốc của chiến tranh => Nổi bật lên vẻ đẹp của người lính
Hình ảnh người lính -> tư thế ung dung, tâm hồn lạc quan, tự tại, tính chất gắn bó, ý chí và nghị lực phi thường...
Bài tập 6. (Tài liệu /12)
Nhận xét về âm hưởng (gieo vần, ngắt nhịp) và nội dung khổ thơ sau?
Câu hát căng buồm cùng gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi
(Huy Cận - Đoàn thuyề đánh cá)
Gợi ý. Âm hưởng vui tươi, phấn khởi khoan khoái; gieo vần chân: khơi – trời – mới – phơi.... 
Bài tập 7. (Tài liệu/12)
Đóng vai nhân vật Ông Hai kể lại diễn biến tâm trạng của ông khi nghe tin làng Chợ Dầu theo tây. (dựa vào bài Làng – Kim Lân)
Gợi ý: Tâm trạng nhân vật khi nghe tin làng Chợ Dầu theo tây:
Về nhà nằm vật ra giường.
Ba bốn ngày không ra khỏi cửa.
Tâm sự với đứa con nhỏ.
Về làng hay không về.
Bài tập 8. (Tài liệu12)
Phân tích ý nghĩa hình tượng của hình ảnh Bếp lửa qua bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt.
Gợi ý. 
Bếp lửa – bà - quê hương.
Bếp lửa gợi quá khứ tuổi thơ.
Bếp lửa gợi hình ảnh của người bà.
Bài tập 9. (Tài liệu/12)
Hình ảnh ánh trăng (vầng trăng) trong bài ánh trăng của Nguyễn Duy có những ý nghĩa gì?
Gợi ý: ánh trăng (vầng trăng) – quá khứ luôn tràn đầy, viên mãn, bất diệt không thay đổi => nhắc nhở con người về thái độ sống phải thuỷ chung với quá khứ, trân trọng quá khứ ...
Bài tập 10. (Tài liệu/13)
Cảm nhận của em về tình phụ tử trong cuộc chiến tranh chống Mĩ cứu nước giữa ông Sáu và bé Thu? Nêu ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh Chiếc lược ngà ?
Gợi ý. 
Tình cảm cha con ông Sáu -> thiêng liêng sâu nặng và bất diệt => tình cảm tốt đẹp trong chiến tranh. Chiếc lược ngà biểu tượng cho tình cha con luôn sâu nặng.
IV. Bước 4. Tổng kết rút kinh nghiệm.
Tổng kết.
- Kể tên các giai đoạn văn học từ đầu thế kỉ XX đến nay? 
- Kể tên các tác giả và các tác phẩm đã học từ đầu thế kỉ XX đến nay?
2. Rút kinh nghiệm.
Khi phân tích tác phẩm văn học, ngoài việc chú ý các phương thức biểu đạt cần chú ý điều gì? Vì sao? Em đã học tập được những gì sau khi học xong chuyên đề này?
Kiểm tra đánh giá .
Câu hỏi trắc nghiệm:
Văn học hiện đại bắt đầu từ thời gian nào? 
A. Từ thế kỉ thứ X. B. Cuối thế kỉ thứ XVIII.
C. Đầu thế kỉ thứ XX. D. Cả ba ý trên đều không đúng.
Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy cận có chủ đề là gì? 
A. Miêu tả cảnh thiên nhiên của biển. B. Tả cảnh bắt cá trên biển.
C. Ca ngợi con người mới XHCN. D. Cả ba ý trên.
Hình ảnh ánh trăng trong bài thơ ánh trăng của Nguyễn Duy có ý nghĩa gì? 
A. Vầng trăng của thiên nhiên và vũ trụ. 
B. Trăng sáng của những đêm ở rừng.
C. Tượng trưng cho quá khứ tràn đầy, bất diệt, nhắc nhở thái độ sống của con người. 
D. Cả ba ý trên đều đúng.
Đáp án:
C (1điểm)
C (1điểm)
C (1điểm)
B. Tự luận:
 Đóng vai Ông Sáu kể lại các sự việc và cảm xúc của ông khi về nghỉ phép thăm gia đình (dựa vào bài Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng).
Gợi ý: 
Ngôi kể.
Cảm xúc, suy nghĩ khi được nghỉ phép.
Cảm xúc và thái độ khi bị con từ chối không nhận là cha.
Những ngày ở nhà - Tâm trạng.
Khi chia tay – Cảm xúc.
Trong chiến trường.